Sami Frashëri ishte një nga ideologët e shquar të lëvizjes kombëtare shqiptare.
Një udhëheqës ideologjik, demokrat, mendje e ndritur prej dijetari, ai mbetet një nga personalitetet më të rëndësishëm të Rilindjes. Mes tjerash, Samiu ishte e një poliglot që dinte tetë gjuhë të huaja.
Sami Frashëri, vëllai i vogël i Naimit, konsiderohet se ia ka vënë bazat shkencore gjuhës letrare turke, duke hartuar dhe botuar alfabetin dhe gramatikën e gjuhës turke. Ai ka lënë 10 vepra gjuhësore, didaktike, si alfabete, gramatika e fjalorë, që ruajnë vlera aktuale.
Më poshtë, për lexuesit e Ekonomia Online kemi përmbledhur disa nga thëniet e tij më të bukura:
· Një komb që nuk është në gjendje të dallojë lirinë nga robëria, është një fëmijë që ka nevojë të vazhdojë në shkollën foshnjore.
· Edukimi nuk është për ta zhveshur njeriun nga natyra, por për të ushqyer moralin e tij brenda natyrës së tij.
· Edukimi nuk humb te njeriu me mendje dhe zgjuarësi të kufizuar, por mendja dhe zgjuarësia humbin te njeriu i paedukuar.
· Edukata shumëherë i ngjan velit, i mbulon të metat e njeriut, por nuk i zhduk.
· Edukata është një petk që do ta veshë njeriun derisa do të jetë gjallë, prandaj duhet pasur kujdes që të jetë sa më e përsosur.
· Edukimi e mund natyrën, sepse e pastron zemrën e njeriut nga veset e liga, që ka vendosur natyra, dhe e mbush me veti të mira.
· Edukatë në bashkëbisedim nuk është vetëm të flasësh fjalë të mira, është konditë të mos flasësh fjalë të ligë dhe të mos e lesh tjetrin ta thotë.
· Ajo që qeveris botën nuk është as forca, as ligji, por është mirësjellja dhe edukata.
· Dituria dhe shkenca i jep njeriut një armë në dorë, edukata e stërvit në përdorimin e asaj arme. Njeriu që nuk është i zoti të përdorë armën, po t’i jipet në dorë mund të vrasë shokët e vet; edhe një dijetar pa edukatë dhe me vese të liga, me diturinë e tij dëmton veten dhe të tjerët.
· Edukata është një nevojë ashtu si drita dhe ashtu si bëhet errësirë në atë vend që nuk ka dritë po ashtu aty ku nuk ka edukim nuk ka as edukatë.
· Përhapja e diturive në popull duhet të bëhet nëpërmjet thjeshtëzimit të shkencës.
· Mendja e një kombi është arsimi, zemra e tij, morali i përgjithshëm.
· Arsimi dhe qytetërimi i ngjajnë diellit që kur lind ndriçon vetëm majat e maleve të larta me një dritë të zbetë por pa shkuar gjatë i forcohet drita dhe nga shkëlqimi i tij përfitojnë përrenjtë më të thellë dhe fushat e luginat.
· Mendimet e larta gjenden në fjalë të shkurtëra.
· Njeriun e bëjnë të përjetshëm veprat e tij.
· Detyra jonë kryesore ndaj njerëzisë është të studiojmë dhe të mësojmë (të tjerët) pa u mërzitur.
· Në vend që të shesësh dituri dhe zotësi, përpiqu t’i fitosh ato.
· Më parë se për pasurinë, mjeshtërinë dhe tregtinë e një bashkësie (njerëzore), duhet menduar për edukimin e saj, sepse edukata e mirë është baza e bashkësive njerëzore.
· Njeriu mirret me dituri dhe me shkencë gjatë gjithë jetës së tij. Në fëmijëri i mëson ato, në rini i vë në zbatim e në pleqëri mëson të tjerët.
· Njerëzit janë të njejtë para natyrës, edukata i bën të dallohen (njëri nga tjetri).
· Njeriu me sa të rrojë më shumë sheh dhe më shumë mëson.
· Njeriu në të njëjtën kohë është edhe nxënës edhe mësues.
· Duhen shumë mend që të mund të shoqërohesh me njerëz pa mend.
· Sikundër që trupi ka nevojë për pastërti ashtu edhe shpirti për arsim.
· Si flaka e shkrepsës me kokë poshtë, që është më e fortë, ashtu edhe virtytet e dijetarit të rënë në fatkeqësi duken më qartë.
· Shërbimin që bën arsimi për përmirësimin e një kombi, ligji s’mund ta bëjë kurrë.
· Dituria është e gjatë, jeta e shkurtër.
· Njeriu duhet të përpiqet të mësojë çdo gjë, jo të tregojë veten e tij.
· Ato çka di njeriu, në krahasim me çka nuk di, janë kurgjë.
· S’mund të njihet për dijetar askush, pos atij që mposht epshin e vet.
· Dijetar (filozof) është ai që i përshtatet puna fjalës së tij e fjala opinionit të tij.
· Zgjuarësia është një dritë hyjnore, ndriçimi i së cilës ndrit jo vetëm sipërfaqen e sendeve, por edhe brendinë e tyre.
· Babai që neglizhon edukimin e së bijës, përgatit turpin e vet dhe shkatërimin e dhëndrit të tij.
· Një komb endacak me moral të shëndoshë është një mijë herë më i pëlqyer se një komb i qytetëruar me moral të prishur.
· Dijetari (filozofi) nuk ndjek çdo zakon të vendit të tij, por përpiqet për zhdukjen e zakoneve të liga të bashkëkombësve të tij.
· Dajaku e bën të paedukuar njeriun e edukuar; të paedukuarit ia shton edhe më shumë atë.
· Grada e qytetërisë dhe e moralit të një populli kuptohet nga këngët dhe lojërat e tij.
· Gjithësecili dëshiron t’i shohë njerëzit e mëdhenj, por më mirë është të shohësh veprat e tyre, d.m.th. të shohësh ata vetë, sepse idetë e tyre s’kuptohen nga fytyrat e tyre, por dallohen nga veprat e tyre.
· Mos e qorto atë që ka rënë në greminë pse nuk i dëgjoi këshillat tuaja, as mos e këshillo përsëri. Po e nxorre nga gremina që ka rënë, atëherë ai panon këshillat e tua.
· Mendojmë se njeriu vdes dhe shkon, mirëpo të vdekurit janë ata që edukojnë fëmijët tanë, që na mësojnë dituritë dhe shkencat, kur marrim në dorë një libër dhe e lexojmë në vetmi në një çip dhe, sipas rastit, ata na bëjnë të qeshim apo të qajmë.
· Biseda lind nga mendimi; biseda pa mendim nuk eshtë bisedë, është grindje.
· Ai që pranon këshilla, është më i madh se ai që jep, sepse, sa lehtë është të japësh këshilla. aq rëndë është t’i pranosh.
· Kush nuk dëshiron të humbasë për jetë privilegjet e tij, duhet të lëshojë ca prej tyre me dëshirën e tij, sepse druri rritet më shumë kur krasitet.
· Ai që nuk është në gjendje të ecë në rrugë të sheshtë, mos e shtrëngo t’i ngjitet malit.
· Aq sa ka nevojë personi me përvojë, por i paditur, për ndihmën e dijetarit, edhe dijetari i papërvoje ka po aq nevojë për ndihmën e atij që ka përvojë, por që nuk është i ditur.
· Po të nderoheshin dhe të çmoheshin dijetarët kur janë gjallë ashtu sikundër lartësohen pas vdekjes së tyre, nuk do të mbetej njeri pa u bërë dijetar në botë.
· Mëson shumë ai që plotëson çka di dhe përpiqet të përvetësojë çka nuk di, ai që le mangut çka di dhe çohet të mësojë gjëra të tjera, nuk mëson kurrëgjë.
· Njeriu ka nevojë për arsim ashtu si bima për ujë. Ashtu sikundër që thahet pema kur është e njomë, po nuk u vadit, edhe njeriu thahet shpirtërisht po nuk u edukua qysh në fëmijëri (vogëli), sepse nuk i mbetet gjë për t’i shërbyer njerëzimit.
· Njeriu, para së gjithash, duhet të mësojë shkallën e paditurisë së tij.
· Konfucio thot: “Njeriu me mendje të përsosur dhe me përvojë s’ngutet kur do të vendosë për një punë; guximtari nuk trembet nga asnjë gjë dhe ai që do t’i shërbejë njerëzimit nuk ndikohet nga mirëqenia apo fatkeqësia e tij.”
· Në qoftë se ka dy dijetarë të pagabueshëm, njëri është prova.
· Idetë e mëdha formohen te shpirtërat e mëdhenj.
· Sa ka frikë kusari nga qeveria, edhe tirani aq trembet nga shkrimtarët, e sidomos nga historianët.
· Nuk duhet dyshuar për ndershmërinë e atij njeriu që e shajnë dhe e përbuzin lajkatarët.
· Është trimëri e madhe të heshtësh në tubimin e lajkatarëve.
· Historia është një procesverbal, i cili ligësitë e shekullit të tanishëm ia përcjell për gjykim gjykatës së opinionit publik të shekujve të ardhshëm.
· Paanësia është ajo që shkruan historinë, historia që shkruhet nga anësia, nuk është histori, është përrallë.
· Epokat që përmenden shkurt në histori, janë epokat më të lumtura të njerëzisë.
· Vetëm opinioni publik është baza e lirisë, forca e edukimit, udhëheqës i qeverive.
· Merita dhe talenti që qëndrojnë të heshtur dhe të fshehur në periudhën e tiranisë, fillojnë të ndriçojnë porsa lind drejtësia.
· Kalben njerëzit e ndershëm aty ku lartësohen lajkatarët.
· Modestia dhe thjeshtësia është një e mirë, të cilën çdo njeri dëshiron ta shikojë te tjetri, por nuk don ta ketë vetë.
· Qeverisja e racës njerëzore me edukim është shumë më e lehtë se qeverisja me ligj.
· Zotësia, për të cilën në gjendje të qetë nuk pyet kush, kërkohet në kohën e rrezikut.
· Nuk mund të gjuash në bulevard; zbulimet e deritashme janë bërë nga ata që shëtisin në rrugët e ngushta të diturisë dhe të shkencës.
· Njeriu mund të humbë çdo liri të tij, por nëse e ruan lirinë e mendimit, prapëseprapë i lirë është.
· Fjala e gjatë ka kuptim të shkurtër.
· Fjalët e gjata të shumtën e herës fliten nga mungesa e aftësisë për të shfaqur qëllimin me pak fjalë; nga fjalët që disa flasin gjatë një ore nuk mund të nxirret as një kuptim që mund të tregohet me dy fjalë të vetme.
· Po t’i bësh ndonjërit ndonjë padrejtësi dhe të mos shohësh kundërshtim nga ai, mos vazhdo në atë punë duke thënë se e gjeta rastin, sepse kali që bart një peshë prej një kuintali nuk mund të bartë 2 kuintalë.
· Personat me influencë, që duan të ahmerren kundër dijetarëve, po t’i shtypin ata, u kanë shërbyer qëllimeve të tyre. Për t’u ahmarrë kundër tyre duhet t’u falin gjëra, duke u prishur moralin dhe ulur famën e tyre.
· Mendimi s’kuptohet nga sasia, por nga pesha; mendimi i një dijetari nuk mund të krahasohet me mendimin e një mijë injorantëve.
· Sa zor është për njerëzit e mësuar të bëjnë pasuri, aq i vështirë është mësimi për të pasurit.
· Nënshtetasit e atij sunduesi, të cilit shkopi i drejtësisë i shkëlqen më shumë se shpata e trimërisë, janë të qetë e armiqet të shpartalluar.
· Shumë rrallë del e mundur dhelpëria në luftë me nderin
· Ata që i zë gjumi i pakujdesisë me nananinat e lajkatarëve, janë fëmijë në botën e mendjes e të zotësisë.
· Njeriu i pajisur me edukatë dhe me moral të mirë, në çdo gjendje që të ndodhet, prapëseprapë njeri është; njeriu që është i privuar nga këto dy të mira mund të jetë çdo gjë në botë, por njeri nuk mund të jetë.
· Mësimi më i madh në këtë botë është vështirësia; s’ka sukses ai që nuk has në vështirësi.
· Atdhetaria dhe humanizmi bëhet me punë e jo me fjalë; kush tregohet i tillë me fjalë, është nje mashtrues.
· Thjeshtësia është stolia e atyre që janë të edukuar dhe të mësuar.
· Të gjithë e duan thjeshtësinë, disa e lavdojnë. pak vetë e zbatojnë, asnjëri nuk e dëshiron.
· Gjuha është një organ i trupit. Nga ajo mjekët kuptojnë gjendjen shëndetësore të trupit e dijetarët atë të mendjes.
· Njeriu, që të bëhet edhe më i zoti, nuk duhet të harrojë atë që ka mësuar.
· Liria është thelbi i shpirtit dhe i mendjes, aty ku s’ka liri, mendja dhe shpirti thahen si bima pa ujë.
· Ashtu si ka nevojë trupi për ushqim, edhe shpirti ka nevojë për edukim.
· Të shumtën e herës janë të barabarta prirjet e njeriut ndaj së mirës dhe së keqes; veçse kontakti dhe edukimi dobëson njërën anë e forcon anën tjetër. Është lehtë të zhdukësh ligësitë natyrale të njeriut me anë të edukimit; por është e pamundshme të largosh ligësitë që i ka rrënjosur në zemër të njeriut edukimi i keq dhe kontakti me njerëz të ligj.
· Ashtu sikundër që gratë të shumtën e herës mbajnë në dorë një pasqyrë për të rregulluar të metat e stolisë së tyre, edhe shoqëria njerëzore nuk duhet ta largojë nga sytë pasqyrën e diturisë e të shkencës dhe të përpiqet që të përmirësojë të metat që sheh.
· Po të luajë mësuesi ç’ka nuk bëjnë nxënësit.
· Qëllimi i fjalës është të thuash atë çka duan të mësojnë ata që dëgjojnë, ose të thuash një gjë që duan ta dëgjojnë. Mirëpo, nëntëdhjetë e nëntë për qind e fjalëve që fliten thuhen vetëm pse don të flasë ai që flet.
· Nuk është për t’u çuditur po nuk u pa patriotizëm prej atyre që shiten si atdhedashës, sepse duke shitur herëpashere, natyrisht, u është sosur.
· Po deshe të kuptosh se cilin e do një fëmijë, jepi një dhuratë dhe shiko se kujt ia tregon, ai është ai që fëmija e do më shumë; po deshe të provosh se cilin do më shumë gruaja, provo të kundërtën e kësaj.
· Gratë që kanë marrë një edukim të pakët, nuk i kënaq e mira me punë të vogla; por ato që janë të edukuara me të vërtetë, dinë se kjo është puna kryesore e tyre.
· Dituria nuk është për të poshtëruar të paditurit e për t’u bërë kryelartë, por është për të pasur dhimbësuri për të paditurit, për t’i stërvitur ata sa të jetë e mundshme, që t’i bësh ata të përfitojnë nga dituria që ke
· Më i ligu i kopracëve është ai i diturisë, domethënë ai që nuk do të përfitojë njeri nga ato që di ai.
· Eshtë skllavëri t’i nënshtrohesh dëshirës së një njeriu, por nuk është t’i nënshtrohesh një ligji dhe rregulli. Gjithçka në natyrë, të gjithë yjtë që janë në qiell i nënshtrohen një ligji e një rregulli.
· Ata që janë bërë të përmendur me anë të veprave të tyre, ndoshta i kanë pasur fqinjtë e tyre më të urtë dhe më të ditur se ata vetë; por pasi ata s’kanë ndonjë vepër, nuk i njeh njeri.
· Në vend që t’i ai’rohesh një pasaniku, afroju një dijetari; kopracia e pasanikut s’të lë të përfitosh nga të mirat e tij; nga dituria e dijetarit, përveç që do të përfitosh, edhe nuk do të humbësh nderin tënd.
· Shumë mbrapështi që shihen te njerëzit, u janë futur me përdhunë nga prindërit dhe edukuesit e tyre, duke menduar se po i edukojnë.
· Elokuencë e vërtetë është të thuash plotësisht atë çka është për t’u thënë dhe të mos thuash gjë tepër saj.
· Nuk i thuhet frikacak çdo njeriu që nuk është trim; ka shumë shkallë në mes trimërisë e frikës.
· Turma është armike e arsyes dhe e së drejtës. Po t’i përshtatet një gjë arsyes dhe së vërtetës, tërheq përbuzjen e turmës; gjërat që nuk i mbështeten asnjë arsyeje dhe që janë në kundërshtim me të vërtetën, janë gjithmonë të pëlqyera nga turma.
· Njeriu që s’ka mundur të edukojë fëmijët e tij, dëshiron të bëhet edukator i fëmijëve të mbretit
· Gjysma e atyre që mësojnë dituri, mësojnë për të jetuar, gjysma tjetër për t’i treguar botës se janë të ditur, dhe një për qind mëson për të ditur çka s’di.
· I mençuri tregon shumë gjëra me pak fjalë; i marri flet tërë ditën dhe nuk tregon asgjë.
· Njeriu i mirë asnjëherë nuk arrin të ahmerret; derisa armiku i tij të jetë i fortë, nuk është në gjendje t’i bëjë gjë, kur do ta gjejë armikun të dobët, e mund mëshira dhe i ikën dëshira për t’u ahmarrë.
· A mund të dyshohet se ka një dërrasë mangut njeriu që mendon vetëm për veten e tij e jo për një miliard njerëz?
· A ka të drejtë të quhet njeri ai, që nuk mendon për njerëzimin?
· Kush mëson të tjerët, mëson më shumë se ata që mësohen; kush shkruan, përfiton më shumë se ata që lexojnë.
· Lulja rritet me diell, por thahet nga vapa e madhe; njeriu edukohet me arsim, por rëndimi me mësime në fëmijëri jashtë forcës së tij e dërmon. Ashtu sikundër bima që ka nevojë për nxehtësi, ujë e freski, edhe njeriu bashkë me arsim dhe edukim ka nevojë edhe për zbavitje e shëtitje.
· Kush zotëron veten e tij, nuk zotërohet nga asnjeri; nuk e mund dot asnjeri atë që mund epshet e tij.
· Dashuria për atdheun lind nga dashuria për familjen.
· Lumturia e një kombi varet nga edukimi i femrës së tij.
· Natyra ndikon dhe sundon në zemrën e njerëzve me anën e grave.
· Gruaja duhet të ketë në dorën e djathtë gjilperën e në të majtën librin.
· Çka zbavit elitën, nuk zbavit dot turmën; çka zbavit turmën, neverit elitën.
· Përvoja është një shkollë, mësimet e së cilës kushtojnë shtrenjtë, por për shumë njerëz nuk ka tjetër shkollë për t’u edukuar.