Përpara se të hynte në detyrën kryesore të hetimit të Donald Trumpit, këshilltari special Jack Smith kaloi vite duke punuar në Evropë, duke ndjekur një çështje krimesh lufte që për pak kohë u kryqëzuan me presidentin e atëhershëm të SHBA-së.
Për më shumë se tre vjet si prokuror special që shqyrtonte akuzat për krime lufte në kombin e ri evropian Kosovë, Smith dërgoi dy burra në burg për ndarjen e informacioneve të ndjeshme të marra nga zyra e tij dhe paditi presidentin e atëhershëm të shtetit të ri – akuza që përmbysën një samit të paqes që Trumpi po e organizonte në Shtëpinë e Bardhë në qershor 2020. Gjatë rrugës, Smith përballoi pyetjet e shpeshta në lidhje me legjitimitetin e zyrës së tij të pazakontë dhe vazhdoi me hetimin e tij pavarësisht presionit nga jashtë për ta përshpejtuar ose ngadalësuar atë, raporton “The Washington Post”.
Prokurori i Përgjithshëm Merrick Garland dhe këshilltarët e tij shpresojnë se këto përvoja do ta mbërthejnë Smithin për sfidat dhe sulmet që vijnë me hetimin e një ish-presidenti të SHBA-së, i cili të mërkurën i krahasoi publikisht agjentët e FBI-së që e hetonin atë me Gestapon.
Garland emëroi Smithin në nëntor për të mbikëqyrur prokurorët në dy raste. Rasti i parë përfshin qindra dokumente të klasifikuara që me sa duket janë marrë në shtëpinë e Trumpit në Florida pas përfundimit të presidencës së tij; rasti i dytë është një hetim i makinacioneve që çuan në sulmin e 6 janarit 2021 në Kapitolin e SHBA-së dhe përpjekjet për të përmbysur fitoren presidenciale të Joe Bidenit.
Emërimi tërhoqi skepticizëm dhe zemërim nga mbrojtësit republikanë të Trumpit, disa prej të cilëve përdorën aktivitetin politik të gruas regjisore të Smithit për të vënë në dyshim aftësinë e tij për të qenë i paanshëm. Dhe puna u ndërlikua edhe më shumë këtë muaj, me Garlandin që emëroi një këshilltar tjetër special, Robert K. Hur, për të hetuar një skandal me dokumente të klasifikuara që përfshin Presidentin Biden dhe këshilltarët e tij. Ky rast është i ngjashëm në disa mënyra me hetimin e dokumenteve të Trumpit, por deri më tani përfshin dallime kryesore.
Ish-kolegët e Smithit shpesh citojnë karrierën e tij si prokuror amerikan – fillimisht për Prokurorinë e Qarkut në Manhatan, më pas për zyrën e prokurorit të SHBA-së në Bruklin dhe selinë e Departamentit të Drejtësisë – si përvoja kyçe ndërsa ai heton ish-presidentin. Mënyra më e mirë për të kuptuar qasjen e Smithit ndaj punës së tij të re, megjithatë, mund të mos qëndrojë në punën e tij të kaluar në Shtetet e Bashkuara, por në kohën e tij më të fundit të punës në Hagë, duke ndjekur penalisht figura për të cilat shumica e amerikanëve nuk kanë dëgjuar kurrë.
Si kreu i Zyrës së Prokurorit të Specializuar të Kosovës, Smith, 53 vjeç, duhej të ndërtonte strategji — dhe të vendoste se kur ta flakte atë dhe të improvizonte. Ai zemëroi disa aleatë të Trumpit, edhe pse mund t’i ketë shpëtuar presidentit të atëhershëm një siklet. Dhe ai i mbijetoi një tragjedie të pazakontë: vendimi nëse do të padisë Presidentin e Kosovës Hashim Thaçi, në atë kohë një kryetar popullor shteti i mbështetur nga SHBA-ja.
“Ky nuk është vendimi më i lehtë në botë për t’u marrë. Vërtet duhet të kesh besim te vetja”, tha David Schwendiman, paraardhësi i Smithit në rolin e Kosovës. “Dhe ju duhet të jeni mjaft të guximshëm për të marrë vendimin”.
Një rast i vështirë për t’u ndërtuar
Zyra e Prokurorit të Specializuar të Kosovës u krijua në vitin 2016, pasi zyrtarët e Bashkimit Evropian kaluan vite duke hetuar pretendimet se udhëheqësit e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës kryen krime lufte ndërsa republika ballkanike luftonte për pavarësi në vitet 1990 në ish-Jugosllavi.
Nën presionin e Shteteve të Bashkuara, një aleat kyç i Kosovës, si dhe nga BE-ja, qeveria e Kosovës ra dakord të miratojë një ligj dhe një amendament kushtetues që njeh autoritetin e zyrës së pavarur, e cila do të kishte staf ndërkombëtar.
Detyra e zyrës ishte sfiduese: të zhvillonte prova të krimeve të dyshuara të luftës që ishin dy dekada të vjetra, përtej kufijve ndërkombëtarë, nga dëshmitarët që përballeshin me kërcënime të shumta politike dhe madje edhe fizike, për figurat kryesore politike në republikën e re.
Schwendiman e krahasoi atë me ndjekjen penale të ekuivalentit të Kosovës të Benjamin Franklin dhe Alexander Hamilton. “Nëse i akuzoni këta njerëz, ju po thoni, ‘Baballarët themelues të Kosovës kanë kryer mizori dhe unë jam i gatshëm ta vërtetoj këtë, në një gjykatë të pavarur, me gjyqtarë të pavarur dhe rregulla që vlejnë për të gjithë’”.
Ajo punë erdhi me presione të mëdha nga jashtë. Disa zyrtarë donin vendime të shpejta për akuza, ndërsa të tjerë bënë presion për të kundërtën, duke dashur që hetimi thjesht të largohej, kujton Schwendiman. Rrymat politike u ndërlikuan edhe më shumë nga përpjekjet diplomatike për normalizimin e marrëdhënieve Kosovë-Serbi. Serbia nuk e njohu kurrë pavarësinë e Kosovës pasi kjo e fundit u shkëput me ndihmën e NATO-s në vitin 1999. Administrata Trump shpresonte të ndërmjetësonte marrëdhënie më të mira mes dy vendeve ballkanike.
Në kohën kur Schwendiman dha dorëheqjen në vitin 2018, zyra kishte deklaruar zyrtarisht se kishte prova të mjaftueshme për të mbështetur krijimin e një gjykate penale, por nuk kishte vendosur ende nëse ndonjë zyrtar duhet të përballet me akuza. Ai kujtoi se u tha të tjerëve në atë kohë se shpresonte se pasardhësi i tij, që do të zgjidhej nga zyrtarët në BE-së, do të ishte dikush si Smith, i cili kishte një reputacion për pavarësi dhe përvojë të rrallë që lidhi kurorë me udhëheqjen e Seksionit të Integritetit Publik të Departamentit të Drejtësisë dhe punën e mëparshme në Gjykatën Penale Ndërkombëtare.
“Ai ishte modeli që po kërkoja”, tha Schwendiman.
Akuzat për krime lufte kundër Thaçit, një ish-komandant i lartë shqiptar i Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, qarkullonin prej vitesh. Zbërthimi i tyre ishte arsyeja kryesore për krijimin e prokurorisë. Në qershor 2020, zyra e Smithit zbuloi se kishte vendosur të kërkonte një aktakuzë ndaj presidentit në detyrë, duke njoftuar se i kishte kërkuar gjykatës të konfirmonte një aktakuzë prej 10 pikash që përfshinte gati 100 vrasje dhe tortura të qindra viktimave të njohura.
Koha e njoftimit ishte e pazakonshme. Sipas rregullave të gjykatës, prokurorët duhej të ngrinin aktakuza të vulosura te një gjyqtar, të cilit më pas do t’i duheshin gjashtë muaj për të vendosur nëse akuzat kishin bazë dhe nëse duheshin bërë publike. Aktakuza e vulosur e Thaçit, megjithatë, ishte vetëm dy muaj e vjetër.
Në një deklaratë me shkrim në atë kohë, zyra e Smithit tha se ishte publikuar herët për shkak të “përpjekjeve të përsëritura” të Thaçit dhe të tjerëve “për të penguar dhe minuar punën” e zyrës së prokurorit, duke kërcënuar potencialisht qëndrueshmërinë e çështjes. Thaçi dhe Kadri Veseli, ish-kryetar i parlamentit të Kosovës, “besohet se kanë kryer një fushatë të fshehtë për të përmbysur ligjin për krijimin e Gjykatës dhe në anën tjetër të pengojnë punën e Gjykatës në përpjekje për të siguruar që ata të mos përballen me drejtësinë”, thoshte deklarata.
Në kohën kur u publikua, Thaçi ishte nisur për në Uashington për t’u takuar me Presidentin e atëhershëm Trump – bisedime që disa zyrtarë të Shtëpisë së Bardhë shpresonin se mund të prodhonin marrëveshje të reja tregtare që përfshinin Ballkanin dhe të rrisnin reputacionin e Trumpit si një negociator i mprehtë përpara zgjedhjeve 2020. Trumpi kishte investuar kapital të konsiderueshëm personal në përpjekjet për të ndërmjetësuar raporte më të mira midis Serbisë dhe Kosovës, duke i thënë Thaçit dhe homologut të tij serb në vitin 2018 se një marrëveshje ishte “e kapshme” dhe duke premtuar se do t’i priste të dy burrat në Shtëpinë e Bardhë për të festuar nëse mund të vijnë në një “marrëveshje historike”.
Kur Thaçi mësoi se prokurorët po e ngrisnin aktakuzën ndaj tij, ai e anuloi vizitën dhe u kthye në shtëpi. Më vonë dha dorëheqjen. Ai është deklaruar i pafajshëm dhe është planifikuar të përballet me gjyqin këtë vit.
Duke shkruar në platformën e tij të mediave sociale “Truth Social” këtë muaj, Trumpi akuzoi Smithin se kishte futur në burg “një zyrtar të lartë të qeverisë sepse ai ishte një person pozitiv i Trumpit” ndërsa vepronte si prokuror në Evropë – një referencë e dukshme për Thaçin.
Një zëdhënës i Prokurorisë së Specializuar të Kosovës nuk pranoi të komentojë pretendimin e Trumpit.
Dokumentet nga gjykata e Kosovës tregojnë se zyra e Smithit ka kërkuar leje nga kryetari i trupit gjykues përpara se të zbulojë aktakuzën, duke paraqitur një kërkesë urgjente për t’i bërë publike akuzat. Brenda një dite, gjykatësi vendosi se zbulimi ishte “garantuar mbi një bazë të jashtëzakonshme”.
Një person i njohur me vendimin e prokurorëve, i cili foli në kushte anonimiteti për të diskutuar një çështje të ndjeshme, tha se samiti që pritej midis Trumpit dhe Thaçit nuk luajti asnjë rol në vendimin për të kërkuar leje për të publikuar aktakuzën. Për më tepër, prokurorët nuk kishin mundësi të dinin se gjyqtari do të vendoste çështjen në më pak se një ditë – duke nënvlerësuar nocionin se koha kishte për qëllim të prishte takimin, tha ky person.
Rrjedhje dhe pengesa
Një rast i veçantë nga koha e Smithit në Kosovë gjithashtu ngre potencialisht paralele interesante me hetimet e lidhura me Trumpin.
Si prokuror për krime lufte, Smith kishte akuzuar, gjykuar dhe dënuar dy përkrahës të shquar të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës për shpërndarjen e dosjeve të vjedhura nga zyra e tij.
Disa muaj pas shpalljes së aktakuzës ndaj Thaçit, udhëheqësit e Organizatës së Veteranëve të Luftës së Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës u ofruan gazetarëve informacione për të pandehur të mundshëm në rastet e krimeve të luftës, teori kriminale të hetimeve dhe detaje rreth dëshmitarëve të ndjeshëm. Ata thanë se e kishin marrë materialin në mënyrë anonime dhe u kërkuan gazetarëve në tre konferenca të veçanta shtypi, të publikonin disa nga informacionet.
Ata dy u dënuan përfundimisht për pengim, frikësim gjatë procedimit penal dhe shkelje të fshehtësisë së procedimit. Ndërsa ata u dënuan me më shumë se katër vjet burg për ndarjen e dosjeve, askush nuk është akuzuar ndonjëherë se ua dha atyre informacionin dhe askush nuk ka marrë përgjegjësinë për të.
Ligji amerikan në përgjithësi nuk është zbatuar në të njëjtën mënyrë për njerëzit që marrin dhe ndajnë sekretet qeveritare, por avokatët e Trumpit tashmë janë ankuar vazhdimisht për atë që ata thonë se janë rrjedhje të pahijshme nga qeveria të detajeve të hetimeve rreth ish-presidentit.
Aleatët republikanë të Trumpit – duke përfshirë shumë që janë përqendruar prej kohësh në rrjedhjet e supozuara për të akuzuar Departamentin e Drejtësisë dhe FBI-në për keqbërje – i kanë bërë jehonë shqetësimeve të shprehura nga avokatët e tij dhe kanë krijuar një nënkomision të Dhomës së Përfaqësuesve të autorizuar për të hetuar ata që po hetojnë ish-presidentin.
Disa mbështetës të Trumpit kanë shfrytëzuar aktivitetin me temë politike të gruas së Smithit, Katy Chevigny, në përpjekje për të ulur besueshmërinë e prokurorit. Në postimin e tij në “Truth Social” këtë muaj, Trumpi e quajti Smithin “një bandë që urrejnë Trumpin, gruaja e të cilit është një urrejtëse e hapur e Trumpit”.
Chevigny, një regjisore dokumentarësh, në vitin 1997 themeloi “Big Mouth Productions”, një kompani prodhimi dokumentarësh që prodhon “media që provokojnë mendime dhe media tërheqëse”, sipas faqes së saj të internetit. Chevigny dhuroi 1000 dollarë për fushatën presidenciale të Bidenit në shtator 2020, ndërsa ai po sfidonte Trumpin për Shtëpinë e Bardhë, tregojnë të dhënat e financimit të fushatës.
Ajo ishte producente për “Becoming”, dokumentari i vitit 2020 që shoqëroi publikimin e autobiografisë së ish-zonjës së parë Michelle Obama; Michelle dhe Barack Obama shërbyen si producentë në projekt. Projekte të tjera të Chevignyt kanë prekur gjithashtu tema politike, duke përfshirë “Dark Money” të vitit 2018, i cili eksploroi rolin e parasë në politikën amerikane dhe “Dita e Zgjedhjeve”, një dokumentar i vitit 2007 që ajo drejtoi duke përshkruar përvojën e votuesve anembanë vendit.
Një zëdhënës i Departamentit të Drejtësisë nuk pranoi të komentojë. Agjencia nuk ka rregulla që do të ndalonin aktivitetin politik dhe donacionet nga bashkëshortja e një prokurori, por Trumpi ka një histori që shfrytëzon shenja të aktivitetit politik në familjet e hetuesve të tij për të minuar punën e tyre. Ai u ankua për vite me radhë, për shembull, se gruaja e ish-zëvendësdrejtorit të FBI-së, Andrew McCabe, kishte kandiduar për Senatin e shtetit në Virxhinia si demokrate, duke marrë qindra mijëra dollarë donacione për fushatën nga subjektet e kontrolluara nga guvernatori Terry McAuliffe (Demokrat) , një aleate e kundërshtares së Trumpit në 2016, Hillary Clinton.
Trumpi kritikoi gjithashtu edhe sfondin politik të disa prej atyre të emëruar në ekipin e këshilltarit special Robert S. Mueller III, i cili hetoi presidentin nga viti 2017 deri në 2019. Të paktën shtatë nga 15 avokatët e punësuar fillimisht nga Muelleri u kishin dhënë donacione kandidatëve politikë demokratë, pesë prej tyre Clintonit, një analizë e Washington Post e gjetur në 2017.
Politikat e Departamentit të Drejtësisë dhe ligji federal ndalojnë diskriminimin në bazë të përkatësisë politike në punësimin për poste jopolitike, të cilat departamenti i citon ndonjëherë për të pohuar se është i penguar në marrjen në konsideratë të përkatësive politike të të punësuarve të tij, aq më pak ato të bashkëshortëve të tyre.
Megjithatë, Garlandit nuk i kërkohej me rregullore apo ligj që të caktonte një këshilltar special. Ai tha se e bëri këtë sepse arriti në përfundimin se emërimi ishte “gjëja e duhur për t’u bërë”, duke pasur parasysh se Trumpi shpalli kandidaturën e tij presidenciale në vitin 2024 dhe Bideni, gjithashtu, ka treguar se ka në plan të kandidojë.
Kelly Currie, një ish-prokurore federale kolege e Smithit, tha se Smithi nuk do ta kishte pranuar rolin pa qenë i vetëdijshëm për vështrimin intensiv që do të vinte me të.
“Ai është lloji i personit që nuk do të ketë mëdyshje në një vendim bazuar në atë që një ekspert do të shkruajë ose thotë në TV”, tha Currie.