Vetëm disa ditë kur do të bëhet 1 vit që kur Rusia nisi pushtimin e Ukrainës, ka shenja në rritje se një ofensivë e re e madhe ruse tashmë ka filluar.
“Ne shohim se si ata [Rusia] po dërgojnë më shumë trupa, më shumë armë, më shumë kapacitete”, tha të hënën shefi i NATO-s, Jens Stoltenberg, raporton Al Jazeera.
Rusia ka akuzuar aleancën ushtarake të udhëhequr nga Shtetet e Bashkuara për përfshirje “të drejtpërdrejtë dhe në rritje” në konflikt, duke i ofruar qeverisë ukrainase ndihma ushtarake në vlerë prej dhjetëra miliarda dollarësh, përfshirë tanket e betejës, gjatë vitit të kaluar.
Në komentet e tij për gazetarët përpara takimit të ministrave të mbrojtjes të NATO-s, Stoltenberg tha se çështja e furnizimit të aeroplanëve luftarakë ishte në tryezë, por theksoi se një zhvillim i tillë nuk do t’i bënte vendet anëtare pjesë të luftës.
Historia dhe zgjerimi i NATO-s
NATO, akronimi i Organizatës së Traktatit të Atlantikut të Veriut, është aleanca më e madhe ushtarake në botë.
Organizata ushtarake u themelua në vitin 1949 nga 12 shtete anëtare – Belgjika, Kanadaja, Danimarka, Franca, Islanda, Italia, Luksemburgu, Holanda, Norvegjia, Portugalia, Mbretëria e Bashkuar dhe SHBA – me synimin për të frenuar zgjerimin sovjetik dhe për të inkurajuar integrimin politik në Evropë.
Midis vitit 1950 dhe 1999, shtatë vende të tjera – Greqia, Turqia, Gjermania Perëndimore, Spanja, Republika Çeke, Hungaria dhe Polonia – iu bashkuan aleancës.
Zgjerimi vazhdoi në vitin 2004 kur shtatë shtete të Evropës Lindore – Bullgaria, Estonia, Letonia, Lituania, Rumania, Sllovakia dhe Sllovenia, iu bashkuan bllokut ushtarak. Prej tyre, të gjithë përveç Sllovenisë ishin pjesë e Paktit të Varshavës – një traktat mbrojtës i krijuar në vitin 1955 midis Bashkimit Sovjetik dhe shtatë shteteve ‘satelitore’.
Sot, NATO përbëhet nga 30 vende. Vetëm gjashtë anëtarë të 27 vendeve të Bashkimit Evropian (BE) nuk janë anëtarë të NATO-s: Austria, Qiproja, Finlanda, Irlanda, Malta dhe Suedia.
Presidenti rus Vladimir Putin i është referuar shpesh zgjerimit të NATO-s drejt lindjes si një arsye për konfliktin në Ukrainë.
Buxheti i NATO-s për vitin 2023
Çdo vit, NATO përcakton buxhetet e saj ushtarake dhe civile, me të gjitha vendet anëtare që zotohen të kontribuojnë në buxhet bazuar në një formulë të ndarjes së kostove që rrjedh nga të ardhurat kombëtare bruto të çdo vendi.
Anëtarët e NATO-s kanë ndarë një minimum prej dy për qind të prodhimit të tyre të brendshëm bruto apo PBB (GDP) për shpenzimet e mbrojtjes për të vazhduar të sigurojnë gatishmërinë ushtarake të aleancës, por shumica e vendeve kanë humbur objektivin gjatë viteve.
Për vitin 2023, buxheti ushtarak u caktua në 1.96 miliardë euro (2.10 miliardë dollarë), që përfaqëson një rritje prej 25.8 për qind krahasuar me vitin e kaluar.
SHBA-ja dhe Gjermania janë zotuar të kontribuojnë në mënyrë të barabartë përqindjen më të lartë në buxhetin ushtarak, së bashku duke arritur në më shumë se 30 për qind të fondeve të aleancës.
Përpjekja e Suedisë dhe Finlandës për t’u anëtarësuar në NATO
Më 16 maj 2022, Suedia aplikoi zyrtarisht për t’u anëtarësuar në NATO. Dy ditë më vonë, Finlanda bëri të njëjtën gjë.
Më 5 korrik, ambasadorët e NATO-s nënshkruan protokollet e anëtarësimit për të lejuar Suedinë dhe Finlandën të bashkohen me aleancën.
Midis korrikut dhe shtatorit, 28 anëtarë të NATO-s, përveç Hungarisë dhe Turqisë, miratuan pranimin e Suedisë dhe Finlandës. NATO kërkon miratimin unanim nga të gjithë anëtarët e saj ekzistues për të pranuar anëtarë të rinj.
Turqia ka kërkuar që vendet nordike të ndalojnë mbështetjen e grupeve të armatosura kurde, si Partia e Punëtorëve të Kurdistanit (PKK), dhe të heqin ndalesat e tyre për shitjen e disa armëve në Turqi.
Në janar, presidenti i Turqisë Recep Tayyip Erdogan tregoi se Ankaraja mund të pranojë që Finlanda t’i bashkohet NATO-s, por jo Suedia, përballë tensioneve në rritje me Stokholmin.
Kryeministri hungarez Viktor Orban, i cili ka marrëdhënie të ngushta me Putinin, ka premtuar se parlamenti i tij do t’i miratojë dy aplikimet muajin e ardhshëm.
Finlanda ndan një kufi prej 1,300 kilometra me Rusinë. Ndërsa Suedia nuk ka një kufi tokësor me Rusinë, ajo ndan një kufi detar me vendin në Detin Baltik.
Rusia e ka kundërshtuar me vendosmëri pranimin e Finlandës dhe Suedisë në NATO, duke e parë atë si një shkelje të mëtejshme të aleancës transatlantike drejt kufijve të Rusisë.
Sa ndihma kanë dërguar anëtarët e NATO-s në Ukrainë?
Sipas të dhënave të fundit nga Instituti i Kielit për Ekonominë Botërore, një institut gjerman i mendimit, anëtarët e NATO-s u zotuan për të paktën 75.2 miliardë euro (80.5 miliardë dollarë) në ndihmë financiare, humanitare dhe ushtarake midis 24 janarit dhe 20 nëntorit 2022.
Me 47.8 miliardë euro (51.2 miliardë dollarë) në zotime, SHBA-ja është kontribuuesi më i madh i Ukrainës, me të paktën 22.9 miliardë euro (24.5 miliardë dollarë) që shkojnë për premtimet ushtarake, 15.05 miliardë euro (16.1 miliardë dollarë) ndihmë financiare dhe 9.9 miliardë euro (10.6 miliardë dollarë) në ndihmën humanitare.
Ndihma ushtarake përfshin armë, pajisje dhe ndihmë financiare për ushtrinë ukrainase. Ndihma humanitare mbulon sende mjekësore, ushqimore dhe të tjera për civilët, ndërsa ndihma financiare vjen në formën e granteve, kredive dhe garancive.
Mbretëria e Bashkuar është kontribuuesi i dytë më i madh i anëtarit të NATO-s me 7.1 miliardë euro (7.6 miliardë dollarë) të premtuara për Ukrainën, ndërsa Gjermania është e treta me 5.4 miliardë euro (5.8 miliardë dollarë).
Dy vendet jo anëtare, Suedia dhe Finlanda, janë zotuar respektivisht për të paktën 810 milionë euro (867 milionë dollarë) dhe 310 milionë euro (332 milionë dollarë).
Që nga 20 nëntori, SHBA-ja dhe vende të tjera kanë premtuar paketa shtesë ushtarake për Ukrainën.
Cilat armë anëtarët e NATO-s ia siguruan Ukrainës?
Që nga fillimi i luftës më 24 shkurt, vendet anëtare të NATO-s kanë dërguar armë konvencionale, si dhe pajisje dhe armatime më të avancuara në Ukrainë.
Këto përfshijnë:
Helikopterët Westland Sea King
Sistemet e mbrojtjes ajrore të drejtuara me infra të kuqe IRIS-T
Raketat antitank Javelin
Howitzers
Dronët – me teh çelësi
Sistemet raketore të artilerisë me lëvizshmëri të lartë (HIMARS)
Sistemet e Avancuara Kombëtare të Raketave Sipërfaqe-Ajër (NASAMS)
Tanke dhe raketa T-72
Armët e lehta antitank të gjeneratës së ardhshme (NLAWs)
Sisteme të shumëfishta rakete lëshimi (MLRS)
Armë vetëlëvizëse të Cezarit
Tanke Leopard 1 dhe 2
Tanke moderne dhe aeroplanë luftarakë të avancuar
Në janar, SHBA-ja Mbretëria e Bashkuar dhe Gjermania u zotuan secila të dërgojnë tanke moderne kryesore luftarake në Ukrainë. Mbretëria e Bashkuar tha se do të dorëzonte 14 nga tanket e saj Challenger 2, Gjermania pranoi të dërgonte 88 tanke Leopard dhe SHBA-ja tha se do të dërgonte disa M1 Abrams të saj për të forcuar përpjekjet e vendit për luftë, transmeton Telegrafi.
Analistët thonë se tanket kryesore të betejës të gjeneratës së fundit janë jetike për Ukrainën në mënyrë që të hapin vrima në linjat mbrojtëse ruse dhe të rimarrë territorin që forcat ruse kapën në javët e para të pushtimit.
Ukraina jugore është një territor tankesh i sheshtë dhe ideal. Rusia ka ndërtuar rreshta llogoresh dhe bunkerë të fortifikuar për të ndaluar një përparim ukrainas në zonë.
Përveç tankeve, Ukraina ka kërkuar gjithashtu aeroplanë luftarakë supersonikë të gjeneratës së katërt perëndimore, duke përfshirë F-16 të prodhuar në SHBA-ja.
Forcat ajrore të Ukrainës kanë një flotë aeroplanësh të vjetër të epokës sovjetike që doli nga linja e montimit para se të shpallte pavarësinë më shumë se 31 vjet më parë. Aeroplanët përdoren për misione interceptimi dhe për të sulmuar pozicionet ruse.
Mbretëria e Bashkuar, SHBA-ja dhe Franca nuk e kanë përjashtuar mundësinë e dërgimit të aeroplanëve luftarakë në Ukrainë, megjithëse Gjermania e ka përjashtuar mundësinë.
Kancelari gjerman Olaf Scholz tha se nuk kishte asnjë shans që aeroplanët luftarakë të dërgoheshin në Ukrainë. Scholz tha se aleatët perëndimorë do të vazhdojnë të mbështesin Ukrainën, por ai gjithashtu theksoi rrezikun e ndezjes së mëtejshme të konfliktit.
NATO dhe aleatët e saj kanë trajnuar gjithashtu dhjetëra mijëra trupa ukrainase, përfshirë forcat speciale.
Ukraina ka shprehur prej kohësh interes për t’u anëtarësuar në NATO. Në vitin 2019, ajo miratoi një amendament kushtetues për të ndjekur anëtarësimin në aleancë.
Ndërsa Ukraina nuk pritet të bashkohet me NATO-n së shpejti, në dhjetor Stoltenberg tha se “Rusia nuk ka të drejtën e vetos” për anëtarësimin e vendeve dhe se aleanca “qëndron pranë kësaj, gjithashtu, për anëtarësimin e Ukrainës”.
