Për dekada, kinemaja Lumbardhi në Kosovë – shteti më i ri i Evropës – u ka dhënë vendasve në qytetin e Prizrenit një dritare në botën e jashtme. Ai ka shfaqur filma nga Japonia, Kina dhe Shtetet e Bashkuara dhe ka pritur artistë ndërkombëtarë për festivalin e tij vjetor të filmit dokumentar.
Por kjo ngjarje është përballur me probleme financiare dhe po mbështetej në një grant prej 1.5 milion eurosh nga Bashkimi Europian për rinovimin e sistemeve të ngrohjes dhe kanalizimit, sipas drejtorit të tij ekzekutiv, Ares Shporta.
Më pas, më 7 tetor, Shporta mori një email nga zyrtarë të BE-së duke thënë se granti ishte anuluar për shkak të “masave të vazhdueshme të vendosura nga Bashkimi Europian ndaj Qeverisë së Kosovës” – një referencë për shkurtimet e fondeve të BE-së të miratuara në vitin 2023 për atë që blloku tha se ishte roli i kryeministrit Albin Kurti në nxitjen e tensioneve etnike në veri të Kosovës, e cila ka një shumicë serbe, shkruan Reuters.
“Kjo tronditi besimin e komunitetit tek ne, por edhe tek BE, e cila pretendon se është në mbështetje të diversitetit kulturor”, tha Shporta në hollin e Lumbardhit, ku një ngrohës i zhurmshëm mbajti ngrohtë një mori klientësh.
Ndërsa BE nuk ka bërë publike një listë të programeve të prekura, dy burime, duke përfshirë një diplomat të lartë, i thanë Reuters se më shumë se një duzinë projekte që arrijnë të paktën 150 milionë euro kanë ngecur pas kufizimeve të BE-së. Këto përfshijnë një impiant për trajtimin e ujërave të zeza 70 milionë euro dhe një rinovim të sallës së koncerteve. Burimet folën në kushte anonimiteti në mënyrë që të flasin hapur.
Prishtina i ka minimizuar masat, por fati i Lumbardhit dhe projekteve të tjera të identifikuara nga Reuters tregon ndikimin në një nga vendet më të varfra të Europës.
Çështja është rishfaqur ndërsa Kosova – e cila është me shumicë shqiptare etnike, por shtëpi e rreth 100,000 serbëve etnikë – përgatitet për zgjedhjet e 9 shkurtit. Dhe kjo mund të rëndojë në shanset e Kurtit për t’u rizgjedhur, thanë tre analistë.
Dy sondazhe private të ndara me Reuters shfaqën partinë e Kurtit Vetëvendosje dhe partnerët e saj të koalicionit me rreth 40% të votave – më pak nga 50.2% që mori në vitin 2021. Disa kosovarë janë të shqetësuar për izolimin e vendit të tyre, sipas analistit politik Agon Maliqi.
“Derisa shumica e votuesve mund të jenë të kënaqur që Kosova ka më shumë kontroll mbi veriun, shumë mund të mos jenë të bindur se kjo është e qëndrueshme pa mbështetjen ndërkombëtare”, tha ai.
Disa shtete të BE-së duan të heqin masat sepse ato nuk kanë ndryshuar politikat e Kurtit dhe kanë prekur qytetarët e zakonshëm, tha për Reuters diplomati i lartë dhe një zyrtar tjetër me njohuri të drejtpërdrejtë të situatës. Por ka kundërshtime nga vende duke përfshirë Francën dhe Hungarinë mike të Serbisë.
Diplomati tha se sanksionet kishin në shënjestër të padrejtë Kosovën dhe jo fqinjin e saj verior Serbinë, e cila gjithashtu ka luajtur një rol në ndezjen e tensioneve. Por ata shtuan se nuk kishte asnjë mekanizëm për të rikthyer kufizimet, pavarësisht mungesës së efikasitetit të tyre.
Një zëdhënës i BE-së i përshkroi masat si “të përkohshme dhe të kthyeshme”, por nuk tha se cilat projekte janë goditur. Ata thanë se BE-ja do t’i heqë sanksionet nëse Kosova i de-përshkallëzon tensionet në veri.
“Veprimet e Qeverisë së Kosovës… deri më tani nuk kanë qenë të favorshme për këtë qëllim”, tha zëdhënësi.
Tensionet etnike
Kosova e fitoi pavarësinë e saj nga Serbia në vitin 2008 me mbështetjen e Shteteve të Bashkuara, e cila përfshiu një fushatë bombardimi të vitit 1999 kundër forcave serbe.
Fytyra e ish-presidentit amerikan Bill Clinton duke buzëqeshur qëndron në një billboard mbi një bulevard në qendër të Prishtinës. Disa parti politike kosovare ende mbajnë një flamur amerikan në selitë e tyre.
Kjo aleancë ishte tensionuar nën Kurtin, i cili ka premtuar por nuk ka arritur të riparojë marrëdhëniet me Serbinë, gjë që do të hapte një rrugë për anëtarësim në BE.
50,000 serbët që jetojnë në veri të Kosovës nuk i njohin institucionet e Prishtinës. Shumica e shohin Beogradin si kryeqytetin e tyre dhe mbështeten tek ai për pagat, pensionet dhe kujdesin shëndetësor.
BE-ja i ka kërkuar Prishtinës që të krijojë një asociacion të komunave serbe për të lejuar vetëqeverisje më të madhe për serbët. Nga frika e shkëputjes, Kurti e ka refuzuar propozimin dhe në vend të kësaj ka kërkuar të gërryejë autonominë e serbëve në veri.
Kryeministri mbron politikën e tij, duke thënë se ai ka reduktuar krimin, ka krijuar vende pune, ka promovuar paqen dhe ka zmbrapsur një agresor më të fuqishëm në Serbi.
“Ne nuk e kemi bërë këtë kundër serbëve: e kemi bërë kundër Serbisë sepse është kundër Kosovës dhe kombit tonë”, tha Kurti në një fjalim të fushatës muajin e kaluar.
Megjithatë, lëvizja e tij për të vendosur kryetarë shqiptarë etnikë në komunatë me shumicë serbe dhe për të detyruar serbët etnikë të përdorin targat e Kosovës në makinat e tyre, shkaktoi dhunën më të keqe në një dekadë në vitin 2023.
Pavarësisht sanksioneve të BE-së, Kurti vazhdoi. Qeveria e tij e shpalli të jashtëligjshme përdorimin e dinarit serb, mbylli zyrat postare të drejtuara nga serbët dhe ndaloi tregtinë midis vendeve.
“Kosova është e izoluar dhe e penalizuar nga bashkësia ndërkombëtare”, tha Vlora Çitaku nga Partia Demokratike e Kosovës opozitare, e cila shërbeu si ambasadore e Kosovës në Shtetet e Bashkuara.
“Çdo sukses i madh që kemi arritur në dy dekadat e fundit – çlirimi, pavarësia – është arritur sepse kemi punuar ngushtë me aleatët”.
Është e paqartë se si do të reagojë administrata e presidentit të ri amerikan, Donald Trump. Por Richard Grenell, i dërguari presidencial i Trump për misionet speciale, dha një aluzion të hënën.
“Si republikanët dhe demokratët e kanë kritikuar vazhdimisht Kurtin për veprime të njëanshme që destabilizojnë rajonin”, shkroi ai në X.
“Komuniteti ndërkombëtar është i bashkuar kundër Kurtit”.
Departamenti Amerikan i Shtetit nuk iu përgjigj një kërkese për koment.
Ndikimi i zgjedhjeve
Kurti, një i majtë dhe nacionalist shqiptar, ka mbikëqyrur disa përfitime që nga ardhja në pushtet në 2021. Papunësia është zvogëluar nga 30% në rreth 10%, paga minimale është rritur dhe vitin e kaluar ekonomia u rrit më shpejt se mesatarja e Ballkanit Perëndimor.
Ndërkohë, veriu i Kosovës ndihet i ndarë si kurrë më parë. Arsimi, kujdesi shëndetësor, dyqanet dhe kafenetë janë të ndara. Faturat nga dyqanet serbe ende japin çmime në dinarë, jo në euro. Komunitetet jetojnë të ndara – madje edhe stili i shtëpive ndryshon midis dy grupeve.
Për shkak se Beogradi nuk e njeh Kosovën, ende u paguan rroga dhe pensione serbëve atje. Por serbët duhet të shkojnë në Serbi për t’i marrë ato që kur Kurti mbylli zyrat postare të drejtuara nga serbët gjatë vitit të kaluar.
Ndërkohë, mbyllja e disa pikave kufitare për mallrat serbe ka mbytur tregtinë, duke i detyruar të tjerët të kalojnë kufirin për të blerë ilaçe të përshkruara nga spitalet e drejtuara nga serbët, shkruan Reuters.
Pensionisti serb Dragoljub Ivic, 65 vjeç, i cili jeton në Graçanicë, një komunë e drejtuar nga serbët afër Prishtinës, duhet të shkojë në Serbi çdo muaj për të marrë pensionin e tij prej 500 euro. Vetëm udhëtimi kushton 50 euro, tha ai – 10% e pagesës mujore.
“Në Kosovë, populli po paguan për politikën”, tha Ivic, i cili kursen para duke mbajtur në një dhomë në shtëpinë e tij modeste, të cilën e ngroh duke hapur derën e furrës së tij me dru.
Ai thotë se tensionet janë shumë më keq tani.
Ata duan t’i detyrojnë serbët [të largohen] nga Kosova.
Uji i ndotur
Njerëzit e të gjitha etnive po e ndjejnë goditjen nga sanksionet e BE-së.
BE-ja kishte premtuar 70 milionë euro për të ndërtuar impiantin e parë të trajtimit të ujërave të zeza për të pastruar sistemin e kanaleve të bllokuara nga plehra të Prishtinës. Ai plan ka ngecur, tha nënkryetari i Prishtinës, Alban Zogaj.
“Pas dekadash më në fund po zgjidhnim çështjen e trajtimit të ujërave të zeza që po ndotin lumin e Sitnicës, një nga lumenjtë më të ndotur në Europë.
Ujërat e zeza të papërpunuara lëshohen në kanale. Brigjet e tyre janë të mbushura me enë gatimi, kuti dhe shishe të braktisura. Kur bie shi dhe uji ngrihet, pemët e varura zbukurohen me fletë plastike të varura.
Ujërat e zeza rrjedhin pranë shtëpisë së banores Sanije Thaçi, e cila nuk mund t’i hapë dritaret për shkak të erës.
“Nuk kam fjalë për të përshkruar atë që po kalojmë”, tha Thaçi, e cila qëndronte pranë përroit të vrullshëm të një kanali.
“Siç mund ta shihni, këtu nuk shihet se ka zgjidhje”.