I frymëzuar nga një koleksion i kartolinave të Kosovës të realizuara në shekullin e kaluar, Kenneth Andresen ka nisur një projekt kërkimor mbi këtë mjet komunikimi që dëshmon historinë e vendit.
Kenneth Andresen, profesor në prodhimin mediatik dhe studime mediatike në Universitetin e Agderit në Norvegji, mbledh kartolina të vjetra nga Kosova të cilat tregojnë për historinë e vendit gjatë shekullit të kaluar.
Këto fotografi tregojnë një imazh të Kosovës, shumë të ndryshëm nga ajo e një vendi në luftë që është e zakonshme në ditët e sotme.
Një shembull është kjo kartolinë nga gushti 1967 që tregon fëmijët duke u larë në Ibër në Mitrovicë: “Në vitet 1960 dhe 1970, kishte shumë më tepër liri kalimi, jo ai tension [etnik]”, tha Andresen. “Lumi ishte gjithashtu shumë më i pastër në atë kohë.”
Gjatë viteve 1980 dhe 1990, lumi u bë shumë më i ndotur. Siç e përshkruan Andresen, kartolinën një farë Emer ia dërgoi shoqatës vullnetare të zjarrfikësve “Amza” në Zemun, afër Beogradit, me një përshëndetje shumë të thjeshtë për të gjithë.
Historikisht, nuk ishte e zakonshme të shkëmbeheshin kartolina nga një qytet në tjetrin brenda Kosovës. Kjo është arsyeja pse shumica e tyre u dërguan më tej, kryesisht në adresat në republikat e ish-Jugosllavisë. Kjo shpjegon edhe pse ekzistojnë shumë pak përshëndetje janë shkruar në shqip.
Këto kartolina na kujtojnë gjithashtu se disa vende në Kosovë kanë qenë zona shumë të njohura turistike. Kjo kartolinë tipike turistike, e shtypur në Beograd në fillim të viteve 1970, tregon vendpushimin e skive të Brezovicës në malet e Sharrit, i cili ishte një destinacion shumë i njohur në këtë kohë.
Ajo tërhoqi vizitorë nga e gjithë Jugosllavia. Në ditët e sotme është shumë më pak i frekuentuar dhe stacioni i skive frekuentohet vetëm nga vendasit.
Siç shpjegon Kenneth Andresen: “Në vitin 1984, për Lojërat Olimpike Dimërore të Sarajevës, u vendos që Brezovica të bëhej një kodër rezervë për ski alpine në rast se nuk kishte borë të mjaftueshme në Sarajevë.” Përfundimisht, nuk kishte nevojë për të përdorur këtë zonë alternative.
Të huajt që vizitonin Kosovën shpesh ndanin imazhe me të afërmit apo miqtë e tyre të asaj që ata e shihnin tipike për Kosovën. Kjo kartolinë e vitit 1957, e cila është dërguar me dy të tjerë në të njëjtën adresë në Zagreb, tregon garën tradicionale të mundjes gorane, të quajtur “Pelivani”.
Ai shfaqet edhe sot në zonën e Dragashit dhe tërheq njerëz nga disa vende të Ballkanit. Mundësit veshin pantallona lëkure dhe vendosin vaj në trup.
Përshëndetja në pjesën e pasme të kartolinës nuk ka të bëjë me atë që tregon fotografia, por tregon më shumë për përvojën e dërguesit në rajon. Një grua e quajtur Selma nga Dragashi i ka shkruajtur dikujt që quhet Puba (ndoshta një e afërme) në Zagreb.
Ajo duket se është në një udhëtim në Kosovë dhe ankohet për ushqimin: “Nuk di më çfarë të ha, fasule në vaj dhe një lloj ushqimi Elbasani që nuk mund ta ha fare. Në mëngjes byrek me vaj, të cilin edhe unë nuk mund ta ha.”
Ajo thotë se kalon shumë kohë në mal dhe ndihet “vërtet e panevojshme këtu” dhe se “dielli e ka mbytur [atë] sot”.
Shumë shpesh, kartolinat ishin e vetmja mënyrë që të huajt të mbanin kontakte me miqtë dhe familjen e tyre. Në anën e pasme të kësaj pamjeje të Gjakovës në vitin 1989, një ushtar i quajtur Janez i jep adresën e tij në Kosovë njërit prej kontakteve të tij në Kranj të Sllovenisë, në mënyrë që t’i shkruajë.
Ai thotë se e ka kaluar gjithë ditën në Pejë dhe përfundon: “Përshëndetje të gjithëve në fabrikë”.
Por kartolinat mund të shërbenin edhe për një qëllim tjetër, siç tregohet nga kjo duke përzier disa foto të një termocentrali Elektroekonomia në Kosovë: “Kishte shumë reklama të kartolinave që promovonin edhe kompanitë” vëren Andresen. Kartolina kishte në këtë rast një përdorim tjetër.
Në anën e pasme të saj gjejmë një radiofrekuencë të shkruar me dorë të vitit 1983: “Është regjistrim i radios amatore. Në kohët e vjetra, nëse gjenit një frekuencë, mund ta raportonit atë. Ju e keni shënuar kohën dhe e keni dërguar ose e keni mbledhur. Ishte një hobi që e kishin shumë njerëz.”
Një qasje shkencore ndaj kartolinave
Shembujt e dhënë janë vetëm një paraqitje e shkurtër e pasurisë së koleksionit Kenneth Andresen. BIRN e intervistoi për herë të parë në maj 2019. Që atëherë, ai vazhdoi të blinte kartolina të reja çdo muaj dhe koleksioni i tij është rritur, deri në atë pikë sa tani përbëhet nga më shumë se 1700 artikuj.
Më të vjetrat janë të fillimit të shekullit të 20-të, gjë që i mundëson atij të mbulojë një hark kohor afërsisht një shekullor, d.m.th. “nga koha osmane dhe më pas krijimi i mbretërisë së Serbisë dhe sllovenëve dhe më pas Jugosllavisë dhe më pas kemi 2. luftërat botërore dhe më pas e gjithë koha komuniste”, përmbledh profesori norvegjez.
Ai vendosi ta ndalonte në vitin 1999, sepse pas kësaj industria e kartolinave ndryshoi shumë dhe u bë më e prodhuar në masë.
Ai e filloi koleksionin e tij thjesht si një hobi, por profesori në Universitetin e Agderit në Norvegji është gati ta kthejë koleksionin e tij në një temë kërkimi akademik.
“Dua të studioj kartolinat si një mjet komunikimi nga dje dhe të shoh se si ka ndryshuar kjo praktikë në kohë të ndryshme”, shpjegon ai. “Mund të themi se është praktika e parë në botë e mediave sociale.”
Koleksioni i Andresen do t’i shërbejë atij për të ushqyer punimin e tij kërkimor me të dhëna sasiore dhe cilësore.
Ai ka filluar t’i klasifikojë ato në kategori të ndryshme, në varësi të temës së tyre (kartolinë turistike, etj.) dhe periudhës (epoka osmane, Jugosllavi etj.) Disa do të studiohen më në detaje, duke marrë parasysh përshëndetjet e shkruara në anën e pasme të kartolinat.
Një ekspozitë e ardhshme
Profesori norvegjez gjithashtu dëshiron të ndajë koleksionin e tij me publikun e gjerë. Tashmë është e mundur të zbuloni disa nga kartolinat e saj në llogarinë e tij të dedikuar në Instagram.
Por ai gjithashtu planifikon të realizojë një libër dhuratash ose një libër kafeje (coffee table book) deri në verën e vitit 2024, si dhe një ekspozitë fizike të bërë me njëqind kartolinat e tij më të bukura që përfaqësojnë të gjitha qytetet dhe zonat kohore.
“Ideja do të ishte që fillimisht të prezantohet në Prishtinë, e më pas të zhvendoset në qytete të tjera, apo edhe në vende të tjera si Serbia”, shpjegon Andresen.
Eddie RABEYRIN është praktikant në Prishtina Insight. Pasi punoi për disa vite në shtypin vendas francez, ai rifilloi studimet për të kryer studimet Master në marrëdhëniet ndërkombëtare në Universitetin e Strasburgut, Francë.
Ky artikull fillimisht është publikuar në Prishtina Insight.
