Muajve të fundit, gjyqësori në Maqedoninë e Veriut ka marrë disa vendime për çështje të rëndësishme, të cilat kanë qenë të kontestueshme si nga ekspertët ashtu edhe nga publiku i thjeshtë.
Në dokumentin e fundit të organizatës EPI, “Sundimi i ligjit në funksion të anëtarësimit në BE, tetor – dhjetor 2022“, janë përmendur disa ngjarje që kanë ndodhur në fushën e gjyqësisë, të cilat vënë në pikëpyetje efikasitetin dhe cilësinë në drejtësi.
Cilësia e drejtësisë
Rasti në këshillin dhe drejtori i AGjPP-së
Më 30 nëntor 2022, u mbajt seanca konstituive e këshillit të ri udhëheqës të Akademisë së Gjyqtarëve dhe Prokurorëve Publik (AGjPP), në të cilin u verifikuan mandatet e anëtarëve dhe zëvendës anëtarëve, të emëruar nga institucionet dhe shoqatat kompetente. Për më tepër, gjatë seancës, duke vëzhguar parimin e përfaqësimit të barabartë të gjyqtarëve dhe prokurorëve publik në organet e Akademisë, si dhe duke vëzhguar kryetarin dhe nënkryetarin të jenë gjyqtarë dhe prokurorë publik nga raste më të larta, me reputacion të fituar, integritet dhe vite përvojë në ushtrimin e funksionit gjyqësor, u zgjodhën krytari dhe nënkryetar i bordit drejtues. Për më tepër, në seancë, anëtari tashmë i diskutueshëm i Këshillit Gjyqësor, Zoran Gerasimovski, u emërua ushtrues detyre drejtor i AGjPP deri në zgjedhjen kryetarit të ri.
Vendimi për të emëruar Zoran Gerasimovski si ushtrues detyre në AGjPP ishte edhe më i kritikuar sesa zgjedhja e tij si anëtar i Bordit drejtues të AGJPP-së. Në këtë drejtim, Komisioni Shtetëror për Parandalimin e Korrupsionit (KShPK) raportoi se ai nuk mund të kryejë të tre funksionet njëkohësisht, gjegjësisht, nuk mund të jetë anëtar i Këshillit Gjyqësor, anëtar i Bordit udhëheqës të Akademisë dhe ushtrues detyre drejtor në të njëjtën kohë. Si rezultat i paralajmërimeve nga KShPK vetëm disa ditë pas zgjedhjeve, ai dha dorëheqjen dhe u zgjodh një drejtor i ri si u.d drejtor në AGJPP. Pas një përpjekje të pasuksesshme për të zgjedhur një drejtor të ri të AGJPP-së më 30 gusht 2022, Bordi udhëheqës i AGJPP-së në largim, në një seancë të mbajtur më 28 tetor 2022, mori vendim për të shpallur thirrje të re.
Përfundimisht më 9 dhjetor, Natasha Gaber-Demjanovska është rizgjedhur për Drejtoreshë të Akademisë për gjykatës dhe prokurorë publikë
Ky është mandati i dytë katërvjeçar i Gaber-Damjanovskës. Ajo është ish-gjykatëse kushtetuese dhe drejtoreshë e Institutit për Kërkime Juridike Sociologjike dhe Politike dhe për herë të parë u zgjodh drejtoreshë e Akademisë në nëntor 2018.
Më 9 nëntor 2022, pas një procesi të gjatë dhe afateve të humbura të vendosura në strategjinë 2017-2022 për reformën e sektorit gjyqësor, drafti i versionit të Ligjit të ri për procedurën penale u botua përfundimisht në ENER. Me këtë projekt-ligj, më shumë se një e treta e neneve të ligjit ekzistues tani janë ndryshuar dhe plotësuar. Një nga nenet që ligji i ri për procedurë penale pritet të ndryshojë është neni 371 paragrafi 2, i cili zvogëlon abuzimin e vonimit të gjykimeve për shkak të ndryshimeve në përbërjen e këshillit gjyqësor ose gjykatësit individual. Kjo është veçanërisht e rëndësishme për çështjet komplekse penale me një sasi të madhe të provave materiale dhe verbale.
Efikasiteti
Vendet e zbrazura në Gjykatat e vendit
Në periudhën tremujore, u zgjodhën dy gjyqtarë të rinj kushtetues. Më 28 tetor 2022, Parlamenti zgjodhi gjyqtarin nga Gjykatën e Apelit në Shkup, Fatmir Skenderi dhe këshilltaren shtetërore për legjislacionin civil në Ministrinë e Drejtësisë, Tatjana Vasiq-Bozaxhieva, si gjyqtare kushtetues. Sidoqoftë, diskutimi mbi propozimin e fundit është ende duke vazhduar në Komisionin për zgjedhje dhe emërime, ndërsa një gjykatës tjetër kushtetues ka dalë në pension. Mos zgjedhja e katër gjyqtarëve të mbetur nga Parlamenti mund ta çojë vendin në një krizë kushtetuese. Ligjet që ndryshojnë Ligjin për Shërbimin e Prokurorit Publik dhe Ligjin për shërbimin gjyqësor u miratuan në 3 nëntor 2022, në vazhdimin e seancës së 82 -të të Parlamentit të Republikës së Maqedonisë së Veriut, pas një procedure të shkurtuar.
Përkatësisht, ndryshimet në Ligjin për Shërbimin Gjyqësor arrijnë barazinë e stafit në sektorin privat dhe në publik, duke vendosur të njëjtën sasi të pagës minimale ligjore dhe harmonizimit (në nivele) të pagave të tjera të administratorëve gjyqësor në të gjitha nivelet, dhe siguron gjithashtu vazhdimësinë e ndryshimeve të pagave në administratën gjyqësore në lidhje me pagën minimale në nivel kombëtar, si një objektiv afatgjatë. Brenda kornizës së harmonizimit të ligjit për shërbimin gjyqësor me ligjin për pagën minimale, ekziston gjithashtu një rritje e pagave të punonjësve në shërbimin gjyqësor me 15%. Përmirësimi i kapaciteteve të Shërbimit të Prokurorisë synon të harmonizojë ligjin për shërbimin e prokurorisë me ligjin për punonjësit në sektorin publik dhe ligjin për punonjësit administrativë pasi zgjidhja paraprake juridike përmban impresione në lidhje me përkufizimin dhe pagesat e shtesave për pagat e zyrtarëve të prokurorisë. Ndryshimi ligjor në Ligjin për Prokuror Publik krijon të njëjtën sasi të pagës minimale ligjore dhe harmonizimit (në nivelet e pagave) të pagave të tjera të zyrtarëve të prokurorisë në të gjitha nivelet, dhe gjithashtu siguron vazhdimësinë e ndryshimit të pagave në administrimin e prokurorisë në lidhje me pagën minimale në nivelin kombëtar.
“Shpëtimi” i Mijallkovit nga Gjykata e Apelit
Në nëntor dhe dhjetor 2022, Gjykata e Apelit Shkup pranoi ankesat e të pandehurve në çështjet ‘Thesari’ dhe ‘Target-Fortesa‘, duke anuluar kështu aktgjykimet e instancës së parë dhe duke i kthyer çështjet në Gjykatën Themelore Penale Shkup për rishqyrtim dhe rigjykim.
LEXO: Apeli e shpëtoi Mijallkovin nga dënimi me 12 vjet burg për përgjimet, për dy vjet i vjetërsohet lënda
Me këtë, i akuzuari kryesor në të dyja rastet u la i lirë nga dënimet e imponuara tetë vjeçare dhe dymbëdhjetëvjeçare. Si arsye për anulimin e aktgjykimeve të instancës së parë, u tha se kishte shkelje të konsiderueshme të dispozitave të ligjit për procedurën penale nga Gjykata Themelore Penale Shkup, të cilat vënë në dyshim situatën faktike dhe zbatimin e saktë të ligji penal. Me këtë vendim të Gjykatës së Apelit, është hapur mundësia e vjetërimit të lëndës të të akuzuarit të parë, përkatësisht Mijallkovit, në çështjen ‘Target-Fortesa’, nëse një aktgjykim i ri përfundimtar nuk miratohet deri në vitin 2025.
Për shkak të kritikës dhe presioni nga publiku, veçanërisht nga publiku i ekspertëve, Këshilli Gjyqësor filloi të hetojë arsyet e vonesës në dëgjimin e ankesave në çështjet nga Gjykata e Apelit Shkup. Kjo është arsyeja pse që në fillim në mars 2022 dhe më pas në prill 2022, nuk është diskutuar në seancë publike në Gjykatën e Apelit Shkup. Më 22 dhjetor 2022, një seancë e rigjykimit ishte caktuar në Gjykatën Themelore Penale të Shkup për të pandehurin e parë në çështjen ‘Titanik 2’, tre vjet pas anulimit të aktgjykimit të instancës së parë. Por seanca dëgjimore nuk u mbajt për shkak të mungesës të akuzuarit. Në këtë drejtim, u ngrit një mosmarrëveshje midis Gjykatës Themelore Penale Shkup dhe Burgut të Strugës se i kujtë është faji që i akuzuari nuk merr pjesë në seancën e planifikuar. Seanca dëgjimore e humbur u planifikua dhe u mbajt në 26 dhjetor 2022. Ndërkohë, drejtoria për ekzekutimin e sanksioneve zhvilloi një inspektim të jashtëzakonshëm në burgun e Strugës, i cili vërtetoi se nuk kishte lëshime nga ana e administratës së burgut, por më tepër gabim teknik i bërë nga gjykata.
Kujtojmë se në Indeksin e Përceptimit të Korrupsionit, të cilin e përpilon çdo vit organizata Trasparency International, këtë vit, Maqedonia e Veriut renditet në vendin e 85-të, nga 180 vende sa janë në listë, një pozitë më lart në krahasim me vitin e kaluar.
Edhe pse ka qenë pjesë e programeve partiake të të gjitha partive politike, korrupsioni në Maqedoninë e Veriut sipas të gjitha indikacioneve vazhdon të “lulëzojë”. Se korrupsioni nuk është luftuar mjaftueshëm edhe nga kjo Qeveri edhe përkundër zotimeve të shumta, këtë e konfirmoi edhe raporti i fundit i Transparency International.
Kur bëhet fjalë për besimin tek institucionet, në vitin 2022 qytetarët i besuan më së shumti Armatës. Nga ana tjetër, gjyqësori mbeti në fund, konstaton hulumtimi i “Eurometer” për vitin 2022, i cili u prezantua nga Qendra për strategji evropiane “Eurothink. Edhe në vitin 2022 më së paku besim nga qytetarët ka gjyqësori, vetëm 6 për qind, ndërsa këtu është edhe prokuroria me 7 përqind.
