Nenad Çanak, një nga politikanët më liberal në Serbi që i përket Lidhjes të Socialdemokratëve të Vojvodinës dhe ndër të vetmit që e njeh pavarësinë e Kosovës në një intervistë ekskluzive për Gazetën Express ka folur për figurën e ish-kryeministrit serb, Zoran Gjingjiq, gabimet e tij si politikan dhe përkujtimin që ia ka bërë Gjingjiqit kryeministri i Kosovës, Albin Kurti. Në pjesën e dytë të intervistës Çanak ka folur për dialogun Kosovë-Serbi, dilemën e Vuçiqit për “jetë a vdekje” në prag të takimit të Ohrit dhe për çështjen e Asociacionit e planin franko-gjerman.
Çka nëse Gjingjiq do të ishte gjallë?
Çanak flet me shumë bindje për Gjingjiqin, meqë ka pasur edhe rastin që të jetë bashkëpunëtor i tij. Në këtë intervistë për Express, politikani nga Vojvodina s’ka ngurruar që t’ia numërojë atij vetitë pozitive prej politikani por edhe gabimet strategjike që i ka bërë.
Sipas tij, Gjingjiq kishte qenë një politikan demokrat dhe i hapur për dialog, cilësi këto që do të mund të shmangnin status-quon dy dekadëshe në raportin mes Kosovës dhe Serbisë. Çanak thotë se me Gjingjiqin gjallë do të mund të gjendje një zgjidhje Kosovë-Serbi ku të gjitha palët do të ishin të kënaqura.
“Ai ka qenë një politikan demokrat dhe ishte i hapur për dialog. Dhe kjo qasje e hapur e tij për dialogun mund të shmangte këto 20 vjet të status-quos në mes të Beogradit dhe Prishtinës. Mendoj se në fund, do të mund te gjendej një zgjidhje me Gjingjiqin, ku të gjitha palët do të ishin të kënaqura”, ka thënë Çanak.
Por thekson se sot një gjë e tillë s’është e mundur për shkak të helmimit 20 vjeçar të raporteve në mes të Kosovës dhe Serbisë. Sipas tij armiqësia dy dekadëshe mes të dy vendeve ka nxjerrë një gjeneratë të re në Serbi e cila s’është në gjendje të kuptojë çështjen e Kosovës, çfarë është kërkimi për të ardhmen, gjë që sipas tij Gjingjiq ishte shumë i vetëdijshëm.
“Sot sigurisht që nuk është e mundur, sepse 20 vjetet e fundit ka pasur vazhdimësi të helmimit të raporteve në mes të Prishtinës dhe Beogradit dhe kjo vazhdimësi e armiqësisë në fund ka krijuar gjenerata të reja në Serbi të cilat thjeshte nuk e kuptojnë se çfarë është puna e Kosovës, çfarë është kërkimi për të ardhmen, gjë për të cilën Gjingjiq ishte shumë i vetëdijshëm. Kjo gjeneratë e re thjesht nuk e kupton që Kosova nuk është thjesht fjalë apo territor ku ti e provon veten si turbo-serb nëse je duke e thënë atë shpesh dhe zëshëm. Ata nuk e kuptojnë që ajo është një pjesë e planetit ku jetojnë disa njerëz të cilët po provojnë të rregullojnë jetën e tyre dhe të jetojnë në kushte të ndryshme. Ky është gabimi më i madh i këtyre 20 vjetëve të fundit”, ka thënë Çanak për Express.
I pyetur për përkujtimin që Kurti ia ka bërë Gjingjiqit, Çanak thotë se Kurti ka shkruar për atë se çfarë do të ndodhte nëse Gjingjiq do të ishte gjallë dhe jo për atë që ka ndodhur në kohën kur ishte në pushtet. Kur e thotë këtë, politikani nga Vojvodina nuk ngurron që t’ia numërojë Gjingjiqit gabimet, për të cilat thotë se ka pasur përplasje të shpeshta personale.
Këtu Çanak përmend një lloj ndikimi që Gjingjiq kishte lejuar që Kisha të kishte në shkollat publike, për atë se si ai si kryeministër kishte menduar të krijonte diçka në shtetin serb nga pjesë ta aparatit shtetëror të Millosheviqit dhe për qasjen e Gjingjiq karshi njerëzve, çështje këto që kanë çuar edhe në grindje të ashpra në kohën kur Çanak ka bashkëpunuar më të.
“Nëse mund të them, gjithçka që Kurti ka folur ka qenë për atë se çfarë do të ndodhte nëse Gjingjiq do të mbijetonte dhe jo për atë çfarë ka ndodhur gjatë qeverisjes së tij. Sepse atij i është dashur të punonte me njerëz të ndryshëm. P.sh unë kam pasur shumë grindje me Zoran Gjingjiqin, personalisht. Sepse e kam kundërshtuar fuqishëm pranimin e një lloj ndikimi të Kishës në shkollat publike në një vend sekular dhe ndikimi i Kishës në një shtet sekular është thjesht diçka që nuk mund ta pranosh.
Së dyti, Gjingjiq mendonte se ai mund të shfrytëzonte pjesë të aparatit shtetëror të Millosheviqit për ta transformuar atë dhe për të krijuar vegla më të mira për shtetin e Serbisë bazuar në reliktet e aparatit të Millosheviqit të cilat vinin nga Jugosllavia e Titos.
Por kjo nuk ishte e mundur. Ky ishte gabimi i tij strategjik. Ai ishte padyshim ekstremisht i qartë dhe i edukuar. Por në anën tjetër ai mendoj se pse është i qartë dhe i edukuar dhe mendonte që mund të ndryshonte njerëzit e tjerë përmes mençurisë së tij, apo tek e fundit ti bënte ata të bënin çfarë ai donte të bënin ata. Kjo ishte gabim. Kjo ishte pse unë u grinda ashpër përgjatë bashkëpunimit tonë”, ka theksuar Çanak në këtë intervistë për Express.
Përkujtimi i Kurtit për Gjingjiqin, i sinqertë apo shfrytëzim i momentumit politik?
I pyetur në këtë intervistë për përkujtimin që Kurti ia ka bërë Gjingjiqit, Çanak thotë se atë që Kurti e ka shkruar e ka kuptuar si një vlerësim për Gjingjiqin dhe si një tregues për mundësinë që Serbia e kishte humbur me vrasjen e Gjingjqit.
Këtu ai përmend qasjen pro-perëndimore të Gjingjiqit dhe thekson se ai ishte më i miri që Serbia mund të ofronte. Sipas Çanak, dialogu dhe zgjidhja për Kosovën do të ishte shumë më e lehtë përmes Gjingjiqit dhe dikujt tjetër nga Kosova.
“Por në anën tjetër, ai ishte shumë i hapur për sugjerimet e Perëndimit. Ai ishte absolutisht politikan i orientuar nga Perëndimit. Dhe mendoj që zgjidhja për Kosovën do të ishte shumë më e lehtë përmes Gjingjiqit dhe dikujt në Prishtinë me bisedime të ndërmjetësuara nga Perëndimi. Jo duke qenë pengje të Rusisë, siç politikanët kryesore janë sot në Serbi. Gjingjiqi ishte një nacionalist. Pa dyshim. Ai ka pasur kontakte me Karaxhiqin, Mlladiqin pa dyshim. Por ishte një politikan i ndjeshëm ndaj Perëndimit ndryshe nga të gjithë. Dhe kjo ishte pjesa e tij më e mirë. Kjo është pse unë mendoj se nëse ai do të mbijetonte, gjërat do të mund shkonin në një mënyrë tjetër. Për shkak të vdekjes së tij, sepse ai u vra, njerëzit sot shpesh harrojnë se kush ishte ai në të vërtetë. Ai nuk ishte i shenjt, sepse s’është askush. Ai ishte më i mirë se çfarë Serbia mund të ofronte. Në këtë sens e kuptoj z.Kurti kur flet për Gjingjiqin. Si një politikan i respektuar dhe një mundësi që Serbia e humbi”, shton tutje Çanak.
Nëse do të ishte gjallë a do të pranonte Kosovën si shtet?
Çanak pavarësisht se thotë se gjërat do të ishin ndryshe nëse Gjingjiq do të ishte gjallë, kur pyetet nëse ai do ta njihte Kosovën e thotë një “JO” të madhe. Ai thotë se gjithçka mund të pritet nga serbët por vetëm jo që ta thonë se e njohin Kosovën.
Por ndaras nga kjo, Çanak beson se ai do ta ndihmonte Kosovën për aq sa do të mundte për të qenë një shtet demokratik. Këtë e mbështet në faktin që Gjingjiq ka qenë student dhe ka bërë doktoratë në Gjermani. Politikani nga Vojvodina në këtë intervistë ka zbuluar edhe një detaj mjaft interesant që Gjingjiq e kishte pasur gjithmonë në mendje modelin e “Dy Gjermanive” si zgjidhje ku kufijtë në rajon do të ishin thjeshtë sa për ta ditur se kujt i paguan taksa.
“Jo, jo, jo. Nëse do të ishte gjallë, do të ishte një pyetje shumë e madhe se çfarë do të ndodhte. S’mund ti ndash gjërat. Nëse ai do të mbijetonte, Serbia do të ecte shumë më shpejt drejt BE-së. Dhe kjo rrugë drejt BE-së do të kishte sigurisht një kundërpërgjigje edhe për çështjen e Kosovës. Ne nuk mund të themi tani se ai do ta bënte këtë apo atë. Do të varej nga zhvillimet dhe nga shumë detaje. Por sigurisht, ai ishte shumë i ndjeshëm ndaj mënyrës perëndimore të mendimit. Askush në Serbi asnjëherë nuk do ta njohë faktin se Serbia e ka njohur Kosovën. Ata mund të bëjnë gjithçka tjetër, por që të thonë se ne e njohim Kosovën asnjëherë. S’do ndodhë kurrë. Por gjithçka tjetër është e mundur. Dhe mendoj që Zoran [Gjingjiq| do të shkonte në këtë drejtim. Duke dhënë mbështetje për çdo mënyrë të mundur, sigurisht i mbështetur nga përkrahësit nga Perëndimit, për t’i dhënë Kosovës një shans për të qenë shtet demokratik. Sepse Gjingjiq ishte student gjerman. Ai ka bërë doktoratë në Gjermani. Dhe gjatë gjithë kohës e ka pasur në kok modelin e dy Gjermanive. Dhe mendoj se ajo ishte ideja drejtuese, dhe mund të jetë një zgjidhje që mund të normalizojë raportet dhe pastaj hap pas hapi, kur nesër të gjithë të bëhen pjesë e BE-së, kufijtë do të jenë vetëm vija për ta ditur se kujt po ia paguan taksat. Ai thjesht ka parë përpara përmes kësaj lloj zgjidhjeje.
Nëse ke dy palë, siç janë sot. Kur njëra palë thotë ju duhet të thoni se do të na njihni dhe pala tjetër thotë se jo asnjëherë nuk ju njohim, atëherë për çfarë po flasim. Ju nuk doni zgjidhje. Nëse e dimë që njëra palë do këtë dhe pala tjetër thotë se asnjëherë se bëjmë këtë, atëherë s’ka dialog”, ka treguar Çanak për Express.
Sytë ka Ohri, plani franko-gjerman dhe dilema “jetë a vdekje” e Vuçiqit
Çanak kur flet për pritjet e tij për takimin e Ohrit dhe për propozimin franko-gjerman, si një politikan me shumë përvojë që është, argumentimin e tij e fillon me agresionin rus në Ukrainë. Ai thotë se ajo çfarë po ndodh në Ukrainë ka hapur shumë çështje të cilat po mbaheshin nën qilim në dekadat e fundit.
Politikani nga Vojvodina thotë se nëse Rusia dështon në Ukrainë, atëherë do të ndryshojnë shumë gjëra.
“Jemi duke jetuar në një botë kur të gjitha problemet e kësaj bote janë probleme tona. Pse po e them këtë. S’po flas vetëm për njohje globale apo gjëra të ngjashme. Po flas për Ukrainën. Luftën atje. Agresioni rus në Ukrainë që në thelb po i hap të gjitha pyetjet që ishin nën qilim në dekadat e fundit. Dhe nëse imperializmi rus që e përkrah nacionalizmin serb në Beograd, nëse ky imperializëm rus mposhtet në Ukrainë do të ndryshojë shumë gjëra. Por në anën tjetër ky propozim franko-gjerman, nuk shoh se çfarë ka problem në atë. Ka një njohje de facto të Kosovës nga Serbia pa e përmendur fjalën ‘njohje”. Kjo është”, shprehet Çanak.
Kur flet për propozimin franko-gjerman, ai potencon se Aleksander Vuçiq ka dy rrugë, që ta pranojë atë dhe t’i nënshtrohet një sulmi të fuqishëm hibrid të Rusisë apo që ta refuzojë atë dhe të përballet me sanksionet e Perëndimit që parashikon se mund të jenë më të ashpra së ato për Millosheviqin në vitet e 90-ta.
Çanak teksa analizon momentumin e krijuar, thotë se ka edhe një përpjekje të Vuçiqit për një organizim të ri politik dhe këtë e sheh si përpjekje të krijimit të një fronti që do t’i mbajë shpinën Vuçiqit nëse e pranon planin franko-gjerman dhe gjithashtu edhe në përballjen me sulmet ruse.
Sipas Çanak, Rusia s’do të mund të durojë humbjen e Serbisë, sepse nëse humb Serbinë, ka humbur Malin e Zi dhe kjo nënkupton se s’ka Rusi në Mesdhe. Për këtë gjë thotë se po bëhet edhe e gjithë loja në zgjedhjet në Mal të Zi. Për Çanak, presidenti Milo Gjukanoviq duke mbrojtur pavarësinë e Malit të Zi e mbron mundësinë për një Serbi demokratike dhe mundësinë e një Kosove të njohur dhe demokratike.
“Serbia ka dy rrugë. Njëra që ta pranojë atë dhe ti ekspozohet një sulmi shumë të fortë hibrid të Rusisë apo të refuzojë dhe të përballet me izolim dhe sanksione që do të jenë ndoshta edhe më të këqija se sanksionet e viteve 90-ta. Unë personalisht mendoj se kjo përpjekje e fundit e Vucicit për të krijuar një organizim të ri politik, keni dëgjuar për atë që po organizon një lëvizje nacionaliste për Serbinë apo diçka e tillë. Çështja është se ai po përpiqet të krijojë një front të gjerë që do ta mbështes atë në nënshkrimin e atij plani dhe në mbrojtjen e fuqisë së tij përballë sulmeve ruse. Sepse Rusia nuk mund të qëndrojë për të humbur Serbinë, sepse nëse Rusia humb Serbinë kjo nënkupton që ka humbur Malin e Zi. Dhe pa Malin e Zi s’ka Rusi në Mesdhe. Kjo është në thelb e gjithë loja në zgjedhjet e Malit të Zi. Milo Gjukanoviq në këtë moment duke e mbrojtur pavarësinë e Malit të Zi po mbron mundësinë që Serbia të jetë demokratike dhe po e mbron mundësinë që Kosova të jetë shtet i njohur demokratik. Kjo është arsyeja pse e them këtë që s’ka probleme të dikujt tjetër. Kjo është arsyeja pse Rusia tashmë po investon në “Republika Srpska” dhe kjo është arsyeja pse ata po investojnë në ultra-nacionalistët si “Dveri” në Serbi”, ka shtuar tutje politikani liberal nga Vojvodina.
Sa i përket Asociacionit të Komunave me Shumicë Serbe, Çanak thotë se marrë parasysh karakteristikat e komunave me shumicë serbe në Kosovë s’mund të ketë një “Republika Srpska” të dytë. Ai thekson se personalisht është kundër organizimeve territoriale politike në baza etnike.
“Ai Asociacioni i Komunave me Shumicë Serbe absolutisht s’mund të jetë “Republika Serbe” në Kosovë. Për dy arsye. E para është çështja e numrave. Sepse keni katër komuna në veri, që s’është ndonjë numë i madh i njerëzve dhe enklavat tjera s’janë të lidhura fizikisht. Pra s’mund të bësh diçka që politikisht do të ishte problem për Kurtin. Kjo është problematike në një nivel tjetër. Unë personalisht jam kundër organizimeve territoriale politike në baza etnike. Sepse nëse fillon me këtë, atëherë do të kesh Asociacion të boshnjakëve në Serbi dhe kështu me radhë. Ky është krijimi i absolutisht i një shoqërie të shpërbëre që nënkupton se ti s’do të jetë kurrë qytetarë i Serbisë apo Kosovës, por do të jesh shqiptar apo serb që jeton aksidentalisht në Kosovë dhe Serbi. Dhe kjo është absolutisht e gabuar. Dhe kemi prova për këtë në luftërat e 90-tave. Identiteti yt nacional nuk është ekskluzivisht identiteti yt politik, sepse nëse është atëherë jemi në një problem të madh sepse kjo shkatërron mundësinë e lirisë së individit. Sepse ti qysh në lindje përcaktohesh në sensin politik. Dhe kjo është storje që diktatorët e pëlqejnë më së shumti sepse kjo ju jep mundësi që të rekrutojnë cdo të lindur të ri në agjendën e tyre politike”, thekson Nenad Çanak.
I pyetur për takimin e 18 marsit në Ohër dhe për atë nëse pret që të nënshkruhet marrëveshje, Çanak thotë se presidenti i Serbisë Aleksander Vuçiq në këto momente është duke bërë përzgjedhjen e tij në mes të sigurisë së tij fizike dhe jetës meqë rusët do ta vrasin nëse bën marrëveshje me Kosovën dhe në mes të vdekjes së tij politike nëse refuzon marrëveshjen pasi që Serbia do të kolapsojë pa investimet e Perëndimit.
“S’mund të them as po as jo. Arsyeja është shumë e thjeshtë. Varet. Në këtë moment Vuçiq është duke zgjedhur në mes të dy gjerave. Mes sigurisë së tij fizike dhe jetës sepse rusët do ta vrasin meqë për ata nuk është ndonjë problem i madh dhe në anën tjetër vdekjen politike sepse pa investimet dhe mbështetjen perëndimore Serbia do të devijojë shumë shpejt dhe kjo do t’i jap një shtysë të madhe ultra-nacionalistëve sepse do të organizojnë demonstrata masive e kështu më radhe dhe Serbia do të kolapsojë. Në këtë moment pyetja është se çfarë në atë moment do të jetë ndjenja më e fortë tek Vucic, çfarë për të bërë. Ai po përpiqet gjatë gjithë kohës të shtyjë, të blejë kohë dhe të mos thotë po apo jo. Por mendoj se durimi i Perëndimit ka skaduar. Ka përfunduar. Dhe nuk e di. Shpresoj ky plan të pranohet nga Kurti dhe Vucic dhe pastaj do të shohim në Serbi se si do të mbrohet Serbia si shtet. Po flas për Serbinë nga vizioni im, ku Kosova është një shtet i pavarur dhe një shtet fqinj”, është shprehur Çanak për Gazetën Express.
“Po, në thelb është po-ja më e thjesht që mund të thuhet”, shprehet i bindur Çanak në pyetjen nëse mendon vërtetë se ka rrezik që rusët do ta vrasin Vuçiqin nëse bën marrëveshje me Kosovën në Ohër.
Në fund, Çanak e përmbyll këtë bashkëbisedim duke thënë “Slava Ukraini” dhe shton se Ukraina është duke e mbrojtur të gjithë botën me luftën kundër Rusisë. Për Kosovën thotë se është me fat që ka prezencë amerikane, por thotë se pavarësisht kësaj shton se s’mund të jesh i lumtur kur fqinjët kanë probleme.
Rrugën e vetme për të dalë nga kjo situatë Çanak e sheh që të gjithë shtetet e rajonit të jenë në BE dhe NATO dhe të ketë një rajon ku kufijtë kanë shumë pak rëndësi. Sipas tij nëse do të fillohet përsëri me idetë e shteteve të mëdha, atëherë do të rifillohet me numërimin e gjakderdhjeve.
“Lavdi për Ukrainën. Çfarë njerëzit nuk e kuptojnë, që Ukraina në këtë moment po na mbron të gjithë neve. Kosova ka një prezencë të fortë amerikane. Dhe ky është avantazhi në këtë moment. Jeni me fat. Por çfarë me situatën e përgjithshme. Sepse çështja është se s’mund të jesh i lumtur kur fqinjët tua kanë probleme. Sepse e vetmja mënyrë për të dalë nga kjo, ku të gjitha janë në BE në NATO dhe ku të gjithë jetojnë në këtë rajon, të paktën në këtë rajon, në Ballkan, pa kufij. Kjo është e vetmja mënyrë. Nëse dikush fillon me idetë për shtete më të mëdha, Serbi të Madhe, Shqipëri të Madhe , Kroaci ë madhe apo çfarëdo qoftë, ky është fundi. Sepse do të fillojmë përsëri të numërojmë gjakderdhjet”, ka përfunduar Çanak.