Presidentët e formësojnë politikën e jashtme – por kjo është e frikshme, duke pasur parasysh atë që dimë për Trump. Në debatin nëse viti i parë i Trump ka qenë më i mirë ose më i keq sesa pritej, frika e vërtetë është se më e keqja do të vijë.
Për studiuesit që studiojnë efektet e udhëheqjes presidenciale në politikën e jashtme të SHBA-ve, fitorja e papritur e Donald Trump në 2016 i ka ofruar një test mjaft të fortë. Çfarë do të thotë për Shtetet e Bashkuara të zgjedhin një udhëheqës pa përvojë në qeveri, me pak njohuri për politikën e jashtme dhe një përçmim të qartë për ekspertizën?
Pas një viti në detyrë, Trump ka konfirmuar shumë nga ajo që dinim për mënyrën se si liderët kanë rëndësi: ai ka qendruar besnik ndaj aty pak këndvështrimeve që solli me vete në detyrë, tregoi rëndësinë e dijes substanciale (ose mungesës së saj) për vendimmarrje, dhe tregoi pse këshilltarët nuk mund të zëvendësojnë udhëheqjen me përvojë. Në mënyra të tjera, ai ka surprizuar, kryesisht duke dështuar të emërojë njerëz që mund ta ndihmojnë atë për të marrë atë që dëshiron. Dhe ndërsa bota do të përballet me të paktën edhe tre vite të Trump, ka pak arsye për të menduar se sjellja e tij do të ndryshojë në të ardhmen.
TEORIA E NJËRIUT TË MADH
Studiuesit e marrëdhënieve ndërkombëtare besonin gjatë se udhëheqësit nuk kanë shumë rëndësi – shtetet do të veprojnë si veprojnë, pavarësisht se kush është në krye. Shkencëtari politik Kenneth Waltz, për shembull, ka argumentuar se kufizimet e sistemit ndërkombëtar, jo individëve apo politikës së brendshme, përcaktojnë veprimet e shteteve.
Kohët e fundit, megjithatë, kjo pikëpamje ka filluar të ndryshojë. Shumë kohë para zgjedhjes së Trump, studiuesit kishin mbledhur një mori të provave të reja rreth asaj se si liderët individualë ndikojnë në sjelljet e vendeve të tyre. Një zbulim i madh është se përvojat dhe besimet paraprake të liderëve, të formuara shumë kohë para se të mbërrijnë në detyrë, formojnë se si ata marrin vendime, nga marrja dhe përpunimi i informacionit për ta diskutuar me këshilltarët dhe përfundimisht për të vendosur për një veprim. Ajo që shohim kur udhëheqësit hyjnë në zyrë është në thelb ajo që ne do të marrim, të paktën për vitet e para.
Tre gjëra nga teoria dallojnë në veçanti. Së pari, besimet e liderëve janë “ngjitëse”, që do të thotë se ato formohen para se udhëheqësit të vijnë në detyrë dhe nuk tentojnë të ndryshojnë shumë gjatë kohës. Siç shkruan ish-Sekretari i Shtetit i SHBA-ve Henry Kissinger në kujtimet e tij, “bindjet që liderët kanë formuar përpara se të arrijnë zyrën e lartë, janë kapitali intelektual që do të konsumojnë për sa kohë që ata vazhdojnë të qëndrojnë në detyrë.” Edhe pse kjo ngjitje ndonjëherë shihet si një defekt, besimet e fiksuara janë, siç ka argumentuar shkencëtari politik Robert Jervis, udhëzues të nevojshëm që ndihmojnë vendimmarrësit të përballen me një botë komplekse. Ne nuk duam që besimet e liderëve tanë të ndryshojnë shumë shpeshë – bindjet e ngjitshme janë një veçori, jo diçka bezdisshëm.
Qasja e dytë është se çështjet e njohurive substanciale kanë rëndësi – janë të rëndësishme që udhëheqësit të informohen për botën – dhe nuk ka shkurtesa për të fituar atë njohuri gjatë punës. Hulumtimet mbi ekspertizën tregojnë se ajo është “specifike”, që do të thotë se nuk përkthehet nga një temë ose çështje në tjetrën; edhe mjeshtrat e shahut janë të përulur nga vendosja e rastësishme e copave në një bord. S’është për t’u habitur, pra, se përvoja në biznes nuk përkthehet në mendje të politikës së jashtme.
Së treti, ndonëse këshilltarët dhe emërimet burokratike janë vendimtare, ato nuk zëvendësojnë një udhëheqës me ekspertizë të drejtpërdrejtë të politikës së jashtme. Kryetarët e papërvojë shpesh thonë që këshilltarët mund të mbushin boshllëqet në njohuritë e tyre ose mund t’i udhëzojnë gjatë punës. Gjatë fushatës presidenciale të vitit 2000, për shembull, George W. Bush theksoi se ai do të “rrethohet nga njerëz të mirë, të fortë, të aftë dhe të zgjuar”.
Por, siç ka treguar puna ime e fundit, ka shumë rëndësi nëse një president ka aq njohuri për politikën e jashtme sa këshilltarët e tij. Udhëheqësit me eksperiencë sigurojnë mbikëqyrje më të mirë të vendimmarrjes së politikës së jashtme, sepse ata kanë më shumë gjasa të bëjnë pyetje të vështira, të identifikojnë një planifikim të dobët ose të pranojnë propozime joreale. Reputacioni i tyre për ekspertizë mund të përmirësojë mbikëqyrjen në mënyrë indirekte, pasi vartësit e dinë se shefi i tyre do të kontrollojë punën e tyre. Presidentët me eksperiencë janë gjithashtu më të aftë të përdorin burime të ndryshme këshilluese.
Në rastin e Bushit, mungesa e eksperiencës së tij fuqizoi këshilltarët si Zëvendëspresidenti Dick Cheney për të vepruar pa mbikëqyrje, duke çuar në planifikimin e dobët të luftës në Irak dhe pasojat e saj. Në të kundërt, babai i Bushit, ish-presidenti George HW Bush, u mbështet shumë nga këshilltarët e njëjtë, duke përfshirë Cheney (i cili ishte sekretar i mbrojtjes), për të planifikuar Luftën e suksesshme të Gjirit në vitin 1991. Një ndryshim i rëndësishëm ishte se Bushi i vjetër, ish-zëvendëspresident, ambasadoi në OKB dhe drejtor i CIA-s, kishte përvojë të thellë të politikës së jashtme që e shtyu ekipin e tij të bënte pyetje dhe të rishikonte planet e luftës para se ti dërgonin ato në Zyrën Ovale.
NJË PRESIDENT NORMAL?
Përkundër dramës afërsisht të vazhdueshme të 12 muajve të fundit, viti i parë i Trump në zyrë ka konfirmuar shumë nga ajo që dimë në lidhje me mënyrën se si udhëheqësit ndikojnë në politikën e jashtme. Kjo nuk do të thotë që Trump ka luajtur me rregullat e vjetra – ai nuk ka bërë diçka të tillë. Por ai është në thelb presidenti i zgjedhur më 8 nëntor 2016: një burrë me disa besime fikse dhe njohuri të vogla thelbësore. Dhe veprimet e tij si president kanë tentuar të konfirmojnë tre vështrimet e përmendura më sipër.
Së pari, edhe pse Trump shpesh akuzohet për mungesë të ndonjë besimi fiks, ai ka disa pikëpamje që janë të dukshme që para zgjedhjeve. Pikërisht një vit para përurimit të Trump, gazetari Thomas Wright argumentoi në Politico se kandidati i atëhershëm kishte tre besime të qarta: ai ishte kundër tregtisë, kundër aleancave dhe në favor të burrave të fortë të shtetit jashtë vendit.
Trump ka qëndruar besnik ndaj atyre besimeve gjatë vitit të tij të parë në Shtëpinë e Bardhë. Menjëherë pas hyrjes në detyrë, ai tërhoqi Shtetet e Bashkuara nga Partneriteti Trans-Paqësor (TPP) dhe ai e bëri të qartë kundërshtimin e tij për marrëveshjet tregtare siç është Marrëveshja e Tregtisë së Lirë të Amerikës së Veriut. Pas deklaratave kundër NATO-s gjatë fushatës, Trump ngriti dyshime rreth angazhimit të Shteteve të Bashkuara ndaj nenit 5 – i cili parashikon mbrojtje kolektive – kur ai nuk pranoi ta mbështeste atë në një fjalim në Bruksel (ai më në fund ripohoi angazhimin e Nenit 5 kur u kthye në Uashington). Dhe admirimi i tij për udhëheqësit autoritarë ka qenë i dukshëm, i pasqyruar në lavdërimin e tij publik për udhëheqësit e Kinës, Rusisë, Arabisë Saudite dhe Turqisë. Këto besime kanë provuar të jenë mjaft ngjitëse.
Së dyti, Trump është dëmtuar nga mungesa e eksperiencës dhe mungesës së njohurive. Veprimet e tij, duke përfshirë zbulimin aksidentalisht të informatave të klasifikuara për ambasadorin rus dhe trumbetimin e marrëveshjeve të biznesit simbolik me një Kinë gjithnjë e më të vetësigurt – edhe pse vendet e tjera të TPP përpiqen të vazhdojnë me një marrëveshje shumëpalëshe pa Shtetet e Bashkuara – zbulojnë një njeri të pakujdesshëm me një besim naiv në marrëveshjet dypalëshe, jo një kryenegociator.
Së treti, ekipi i Trump nuk ka qenë në gjendje të zëvendësojë mungesën e tij të njohurive, madje edhe aty ku ka eksperiencë. Megjithëse sekretari i mbrojtjes James Mattis po drejton Pentagonin në mënyrë efektive, si një grup, këshilltarët e Trump nuk po e kufizojnë atë as nuk po kanalizojnë preferencat e tij në politika koherente. Për shembull, siç raportoi Susan Glasser për Politico, gjatë udhëtimit të tij në Evropë këtë verë, Trump hoqi një referencë në fjalimin e tij në nenin 5 të NATO-s në minutën e fundit, duke anashkaluar ekipin e tij. Kërcënimet e vazhdueshme në Twitter të presidentit ndaj Koresë së Veriut gjithashtu dëmtojnë nocionin e një politike koherente të administratës.
SURPRIZAT E TRUMP-it
Aty ku Trump ka befasuar vërtet është në fushën e personelit. Në një kuptim, refuzimi i tij ndaj ekspertizës duhet të pritet, duke pasur parasysh qasjen populiste të fushatës së tij. Por kur dikush shikon më gjerësisht në historinë e politikës së jashtme të SHBA-së, ndarja e mprehtë midis Trump dhe politikës së jashtme republikane dhe komunitetit të sigurisë kombëtare është e jashtëzakonshme. Ky komunitet ishte në paravijë të lëvizjes “Never Trump” gjatë fushatës, siç simbolizohej nga një letër e hapur e marsit 2016 që kundërshtonte Trump, e cila u nënshkrua nga 122 profesionistë republikanë të sigurisë kombëtare. Në këmbim, Trump ka refuzuar të emërojë këta profesionistë në pozitat brenda administratës së tij.
Në vend të kësaj, me disa përjashtime të dukshme, Trump ka mbushur administratën e tij me njerëz shumë të papërvojë. Shumica e presidencave përpiqen të gjejnë bazën e tyre dhe sidomos kur partia e tyre ka qenë larg pushtetit për një kohë të gjatë, presidentët e rinj shpesh përballen me sfidën e të pasurit të emëruar me njohuri por me pak përvojë të drejtpërdrejtë ose vite jashtë qeverisë. Por një president i papërvojë që me qëllim zgjedh këshilltarë të papërvojë ishte, deri para Trump, në thelb e paimagjinueshme.
Administrata Trump ka refuzuar ose nuk ka arritur të bëjë emërime në një shkallë të paparë, madje duke lënë atë që shumica e vëzhguesve i konsiderojnë vendet e rëndësishme të politikës së jashtme, si ambasadorët në Evropë dhe Lindjen e Mesme, të paplotësuara. Vetë Trump ka lënë pak dyshime se kjo mungesë, si dhe zvogëlimi i Departamentit të Shtetit, është me qëllim, duke deklaruar si përgjigje ndaj një pyetjeje për vendet e lira të punës të Departamentit të Shtetit se “unë jam i vetmi që ka rëndësi”.
Një pjesë e asaj që e bën sjelljen e Trump në këtë fushë suprizuese është se edhe pse refuzimi i tij i ekspertizës në mënyrë të qartë ka një tërheqje politike, gjithashtu e bën më të vështirë për të marrë politikat që dëshiron. Edhe një president që dëshiron të bëjë më pak në botë ende ka disa përparësi. Zyrtarët e karrierës mund të plotësojnë boshlloqët në mënyrë të përkohshme, por duhen të emëruarit politikë që të përpiqen të përkthejnë fjalët e presidentit në veprime.
Viti i parë është zakonisht ai që presidentët bëjnë atë që unë quaj “investime politike”, të cilat përfshijnë vendimet e stafit, buxhetet, strategjitë dhe krijimin dhe ndryshimin institucional. Presidentët ndryshojnë në aftësinë e tyre për të bërë këto investime. Por shumica, deri para Trump, kanë provuar të paktën.
Ç’PRITET MË TEJ?
Çfarë duhet të presim për pjesën e mbetur të mandatit të Trump? Jo shumë për të mësuar, kjo është e sigurt. Mësimi, kur zhvillohet sadopak, është shpesh i ngadalshëm. Për shembull, politika e jashtme e George W. Bush u zhvillua në mandatin e tij të dytë kur u përball me realitetet e vështira të Irakut. Por Bush lexoi libra dhe u konsultua me ekspertë të jashtëm. Një mësim i tillë kërkon hapjen ndaj ideve të reja dhe njerëzve të rinj, të dyja cilësitë që Trump i mungon rëndë.
Ekzistojnë gjithashtu efekte afatgjata që nuk kemi filluar të vlerësojmë. Siç unë dhe Jim Goldgeier kemi shkruajtur në këtë revistë pak pas inaugurimit, një politikë shumë e mirë e jashtme është e padukshme. Diplomacia, tregtia dhe aleancat- të gjitha gjërat që Trump përçmon – kanë përfitime që mund të jetë e vështirë për të parë derisa ata janë zhdukur. Por, si një politikë sigurimi, i ndjejmë mungesën vetëm kur ato janë të nevojshme. Dobësimi i Trump nga këto mjete të politikës së jashtme lë Shtetet e Bashkuara të përgatitura keq për krizat që në mënyrë të pashmangshme sfidojnë presidentët.
Udhëheqja e Trump ka konfirmuar shumë nga ajo që dimë në lidhje me mënyrën se si presidentët e formësojnë politikën e jashtme – por kjo është e frikshme, duke pasur parasysh atë që dimë për Trump. Në debatin nëse viti i parë i Trump ka qenë më i mirë ose më i keq sesa pritej, frika e vërtetë është se më e keqja do të vijë.
/Elizabeth N. Saunders; Foreign Affairs – Lexo.al
