Përfaqësuesi i posaçëm i Bashkimit Evropian për dialogun Kosovë-Serbi, Mirosllav Lajçak, tha se marrëveshja mes kryeministrit të Kosovës, Albin Kurti, dhe presidentit të Serbisë, Aleksandar Vuçiq, paraqet një pikë kthese në procesin e normalizimit të marrëdhënieve mes tyre.
Në një intervistë që Lajçak dha për Radion Evropa e Lirë dhe Euronews-in Serbi – të parën prej se Kurti dhe Vuçiq u pajtuan për të zbatuar Marrëveshjen e BE-së, më 18 mars në Ohër – ai nënvizoi se të dyja palët duhet t’i zbatojnë të gjitha nenet e Marrëveshjes drejt normalizimit të marrëdhënieve.
Aty bën pjesë edhe Neni 4, i cili thotë se Serbia nuk do ta kundërshtojë anëtarësimin e Kosovës në asnjë organizatë ndërkombëtare.
Lajçak theksoi se Kosova e ka obligim që menjëherë të fillojë me zbatimin e pjesës së Marrëveshjes që lidhet me formimin e Asociacionit të komunave me shumicë serbe në Kosovë.
Ai pranoi se BE-ja kishte një plan më ambicioz: nënshkrimin e Marrëveshjes për normalizim dhe një draft-aneks me afate kohore dhe detyra të qarta.
Por, ai tha se udhëheqësit e dy vendeve nuk kanë mundur të bien dakord për secilën pikë dhe se presidenti serb ka refuzuar ta nënshkruajë dokumentin. Prandaj, propozimi ka ndryshuar.
Lajçak paralajmëroi një takim të kryenegociatorëve të Kosovës dhe Serbisë së shpejti, për të filluar, siç tha, punën për zbatimin e dispozitave të Marrëveshjes.
Në intervistë, ai foli fillimisht për pajtimin e arritur në Ohër dhe për Aneksin e zbatimit të Marrëveshjes:
Mirosllav Lajçak: Dua të them se Marrëveshja e arritur në Ohër, të shtunën e kaluar, është një moment i rëndësishëm historik. Krijon një cilësi të re të procesit të normalizimit të marrëdhënieve ndërmjet Kosovës dhe Serbisë. E ngre dialogun në një nivel më të lartë dhe do t’i hapë rrugë normalizimit, ashtu si edhe përshpejtimit të procesit të anëtarësimit në BE, si për Serbinë, ashtu edhe për Kosovën.
Siç thotë fraza “prova e pudingut është në të ngrënit e tij”, ashtu edhe prova e marrëveshjes është në zbatimin e saj. Andaj, fokusi tani është në zbatim.
Nuk është sekret që ne, si lehtësues [të dialogut], kemi përgatitur fillimisht një aneks më të detajuar të zbatimit. Me një sekuencë hapash, me afate të qarta kohore, do të ishte më e lehtë të matej. Megjithatë, pas disa orësh negociata, palët kanë arritur të bien dakord për 12 nga 18 pikat. Ka qenë e pamundur të tejkalohen dallimet për gjashtë pikat e mbetura. Kemi provuar shumë, shumë mënyra për t’i kapërcyer ato dallime, por ka qenë e qartë se nuk do të funksionojnë.
Dhe, për këtë arsye, kemi paraqitur një aneks të ri, i cili është më i përgjithshëm dhe më pak konkret. Por, dispozitat kryesore janë aty, sidomos fakti që palët do t’i zbatojnë të gjitha dispozitat e Marrëveshjes dhe Aneksit, në mënyrë të plotë dhe në mirëbesim.
Po ashtu, e kemi përmendur edhe një pjesë tjetër shumë të rëndësishme – se kjo marrëveshje tani po bëhet pjesë e rrugës së anëtarësimit të Serbisë [në BE] përmes kapitullit 35, dhe për Kosovën përmes komisionit special të normalizimit. Kjo është ajo që do të bëjmë tani.
Si hap të ardhshëm, tashmë kemi nisur procedurat e brendshme në Bashkimin Evropian për ta zyrtarizuar këtë faktor – [pra], për ta bërë këtë pjesë të agjendës së BE-së për Serbinë dhe për Kosovën.
Si hap të ardhshëm në dialog, do t’i ftoj kryenegociatorët në Bruksel dhe do t’i diskutojmë hapat për zbatimin [e Marrëveshjes], për t’u siguruar se kemi një pajtim se si të vazhdojmë me zbatimin. Kjo është shumë e rëndësishme.
Çështja që është diskutuar shumë në diskursin publik, ka qenë çështja e nënshkrimit të Marrëveshjes. Këtu dua të them se preferenca jonë, si lehtësues të BE-së, ka qenë që dokumenti të nënshkruhet. Ky ka qenë propozimi ynë për palët. Presidenti [i Serbisë, Aleksandar] Vuçiq e ka bërë mjaft të qartë se nuk është në pozicion për ta nënshkruar këtë dokument. Ai ka përmendur kufizimet kushtetuese. Ne kemi bërë përsëri disa propozime se si të trajtohet çështja, por ato janë refuzuar.
Në fund, kemi rënë dakord që ky dokument të formalizohet përmes njoftimit të Përfaqësuesit të Lartë [Josep Borrell] – gjë që ka ndodhur të shtunën. Kjo është plotësisht në përputhje me praktikën juridike ndërkombëtare. Pra, kjo do të thotë se ky dokument është i detyrueshëm, është zyrtar, është formal. Çdo spekulim se është apo jo i vlefshëm dhe i detyrueshëm, është i pakuptimtë.
Dua të shtoj, po ashtu, edhe një vëzhgim tjetër. Kur i shikojmë marrëveshjet e kaluara, nuk i gjykojmë nga këndvështrimi se cilat janë nënshkruar dhe cilat jo. Por, gjithmonë shikojmë se cilat janë zbatuar dhe cilat jo. Prandaj, vërtet besoj se nuk duhet të përfshihemi në diskutimet për nënshkrimin. Ky është realiteti.
Dokumenti është i detyrueshëm në dy mënyra. E para – përmes njoftimit të Përfaqësuesit të Lartë, dhe e dyta – duke e bërë pjesë të procesit të anëtarësimit në BE, ose të agjendës së BE-së për Serbinë dhe për Kosovën. Tani fokusi është te zbatimi.
Dhe, përfundimisht, ne, si lehtësues, do t’u raportojmë rregullisht shteteve anëtare – në baza mujore – për përparimin. Natyrisht, do të vazhdojmë të punojmë shumë ngushtë me Shtetet e Bashkuara dhe jemi shumë mirënjohës që kanë qenë shumë, shumë besnike ndaj nesh dhe i kanë mbështetur përpjekjet tona para Ohrit, në Ohër, dhe do të vazhdojnë pas Ohrit.
Dhe, sigurisht, vendet anëtare të Bashkimit Evropian janë shumë të interesuara që kjo Marrëveshje dhe ky Aneks të bëhen realitet.
Radio Evropa e Lirë: Cili autoritet vendos hierarkinë ose mënyrën e [zbatimit të] dispozitave të kësaj Marrëveshjeje? Duhet ta them këtë, sepse kemi dy kontradikta në Aneks. E para thotë se Kosova nis menjëherë krijimin e aranzhimeve dhe garancive specifike, për të siguruar një vetëmenaxhim adekuat për komunitetin serb. Dhe, kontradikta e dytë është se “rendi i paragrafëve të këtij Aneksi nuk e paragjykon rendin e zbatimit të tyre”. Tani, sipas narrativës së zyrtarëve evropianë, përfshirë zotin Borrell, vetëmenaxhimi i komunitetit serb është me prioritet të lartë. Kush është autoriteti që do të vendosë se cila dispozitë shkon e para dhe cila më pas?
Mirosllav Lajçak: Autoriteti që do të monitorojë, vlerësojë dhe raportojë për zbatimin [e Marrëveshjes] është Komiteti i Përbashkët Monitorues, i kryesuar nga Bashkimi Evropian. Ky është një nga elementet e Aneksit, ku thuhet se Komiteti i Përbashkët Monitorues do të themelohet brenda 30 ditësh. Tani jemi duke punuar në mënyrë intensive për t’i përcaktuar objektivat e këtij Komiteti të Përbashkët Monitorues. Ai do të jetë autoriteti.
Sa i përket vërejtjes suaj të parë, nuk ka asnjë kontradiktë. Dua të them se deklarata që lidhet me Nenin 7 të Marrëveshjes, i referohet, thjesht, përkushtimit tonë afatgjatë për Kosovën, që rrjedh nga Marrëveshja e vitit 2013 dhe 2015. Dhe, meqenëse kjo është një çështje kaq e gjatë, është e qartë se duhet trajtuar si çështje me prioritet.
Por, ajo që kemi thënë edhe në dispozitat e tjera të këtij Aneksi, është se palët nuk duhet ta kushtëzojnë zbatimin e pjesës së tyre të përgjegjësive me zbatimin nga pala tjetër.
I takon lehtësuesit [të dialogut] që t’u raportojë shteteve anëtare. Por, siç e thashë, Komiteti i Përbashkët Monitorues është një platformë, ku do t’i diskutojmë gjërat. Ai do të themelohet ashtu siç është rënë dakord, brenda 30 ditësh nga miratimi i këtij Aneksi.
Radio Evropa e Lirë: Pra, është e drejtë të thuhet se fillimisht shkon vetëmenaxhimi i komunitetit serb, e pastaj mund të flasim për dispozitat tjera…
Mirosllav Lajçak: Jo, ne duhet të fillojmë me vënien e këtyre në agjendë. Dhe [pastaj] do të vazhdojmë me zbatimin.
Propozimi ynë fillestar ka pasqyruar qasjen dhe logjikën tonë se duhet të përparojmë hap pas hapi. Sepse, nuk do të ishte e drejtë të besohej se një vend duhet të kryejë gjithçka i pari, dhe pastaj pala tjetër ta bëjë pjesën e saj.
Por, besoj se – marrë parasysh nivelin mjaft të ulët të besimit të ndërsjellë – është shumë më e drejtë të kemi një proces, ku njëra palë bën hapin e parë dhe pala e dytë e bën atë hapin e parë. Dhe, pastaj, kalojmë në hapin e dytë dhe në hapin e tretë.
Kjo është arsyeja përse ne e dimë se të dyja palët do të duhet ta zbatojnë atë që është shkruar dhe që e kanë pranuar.
Radio Evropa e Lirë: Doja t’ju pyesja për monitorimin e përbashkët që përmendët. Ju thatë se do të kryesohet nga BE-ja, por kush do të jetë gjithashtu pjesë e atij komiteti? Dhe, kush do të garantojë se gjërat do të shkojnë në atë mënyrë që thoni ju – duke u përmbushur të njëjtat gjëra nga të dyja palët?
Mirosllav Lajçak: Është shumë herët për t’iu përgjigjur kësaj pyetjeje, sepse, siç e thashë, Komiteti i Përbashkët Monitorues do të krijohet brenda 30 ditësh. Ne po punojmë për t’iu përgjigjur saktësisht këtyre pyetjeve. Sugjerimet tona do të kalojnë në proces të konsultimeve dhe kështu me radhë. Por, është e qartë se Kosova, Serbia dhe BE-ja do të jenë atje. BE-ja do ta kryesojë – për këtë është rënë dakord gjithashtu. BE-ja do të jetë ajo që do t’i informojë shtetet anëtare.
Të mos harrojmë se përparimi i Kosovës dhe Serbisë në rrugën e BE-së, tash e tutje, do të varet edhe nga zbatimi i dispozitave të kësaj marrëveshjeje dhe dinamika.
Radio Evropa e Lirë: Por, sa tërheqëse është kjo nxitje, marrë parasysh se sa larg janë të dyja vendet në procesin e integrimeve evropiane? Është e vërtetë, Serbia është lidere, Kosova nuk është gjëkundi në këtë proces. Megjithatë, edhe pa problemin e sanksioneve për shembull për Serbinë, ajo mbetet shumë larg. Si mund t’ju ofroni një “karotë më të ëmbël”?
Mirosllav Lajçak: Nuk do të komentoj për kategoritë e tërheqjes. Nuk mendoj se ka ofertë më tërheqëse. Nuk jam në dijeni për ndonjë ofertë më tërheqëse, as për Serbinë, as për Kosovën – për të ardhmen e tyre strategjike. Serbia dhe Kosova e kanë bërë anëtarësimin e tyre në BE prioritet të tyrin strategjik. Është thënë, gjithashtu, shumë kohë më parë se rruga e tyre drejt së ardhmes evropiane kalon përmes normalizimit të marrëdhënieve. Nuk është i vetmi kusht. Sigurisht, që ka kushte që duhet të plotësohen, por pa normalizim, nuk ka të ardhme në BE. Kjo është shumë e qartë.
Radio Evropa e Lirë: Por, në rastin e Kosovës, nuk ka të ardhme evropiane nëse pesë shtetet mosnjohëse [të pavarësisë së saj] nuk bëjnë ndonjë lëvizje…
Mirosllav Lajçak: Kjo Marrëveshje dhe zbatimi i saj do t’i vendosin shumë gjëra në lëvizje. Prandaj, le të mos mendojmë se çfarë do të ndodhë si hap i katërt ose i pestë, pa u siguruar se kemi zbatuar hapin e parë ose të dytë.
Radio Evropa e Lirë: Por, kur bëhet fjalë për Kapitullin 35 dhe për rrugën evropiane të të dyja palëve, është e rëndësishme të sqarohet nëse, për shembull, Serbia përmbush një prej pjesëve të Aneksit të zbatimit. A nënkupton kjo përmirësim e rrugës së saj evropiane, hapjen e disa pjesëve të procesit negociues?
Mirosllav Lajçak: Kapitulli 35, sigurisht është kapitull që merret me normalizimin e raporteve me Kosovën. Dhe përmes Kapitullit 35 dhe Komitetit të Posaçëm për Normalizim ne do të monitorojmë dhe raportojmë për zbatimin e zotimeve të secilës palë që dalin nga marrëveshja. Në të njëjtën kohë, ato kanë marrëdhënie ndaj njëra-tjetrës, që është normalizimi. Siç e thashë, procesi i integrimit evropian është më i ndërlikuar, ky nuk është elementi i vetëm, por është element i rëndësishëm në përparimin në rrugën evropiane dhe shtetet anëtare sigurisht janë duke vëzhguar përparimin në normalizim.
Radio Evropa e Lirë: Duam t’iu pyesim për Nenin 4. Ai nen ka lënë shumë hapësirë për keqkuptime dhe interpretime të ndryshme, pasi aty nuk përmendet ndonjë organizatë ndërkombëtare në mënyrë specifike. Prandaj, dua t’iu pyes nëse pjesa ku shkruan se Serbia nuk do të kundërshtojë anëtarësimin e Kosovës në organizata ndërkombëtare nënkupton anëtarësimin në Kombet e Bashkuara, sepse kemi dëgjuar nga shumë zyrtarë serbë se kjo për ta është vijë e kuqe, të cilën nuk do ta shkelin në dialog?
Mirosllav Lajçak: Dua të them që teksti i marrëveshjes sonë është shumë i qartë. Në të njëjtën kohë, siç ndodh shumë shpesh, diskursi publik përqendrohet në diçka që s’është objektiv, sepse anëtarësimi në Kombet e Bashkuara është problem më i madh sesa raportet Kosovë-Serbi. Sigurisht, kur bëhet fjalë për anëtarësimin në OKB, njerëzit duhet të mendojnë edhe për procedurat, lidhur me rolin e Këshillit të Sigurimit, lidhur me rolin e pesë anëtarëve të përhershëm dhe është e nevojshme të investohet edhe në atë marrëdhënie.
Prandaj, besimi që kjo varet vetëm nga Kosova dhe Serbia do të thotë se nuk kuptohet kompleksiteti i procesit. Në të njëjtën kohë, marrëveshja jonë përcakton se çfarë duhet të bëjë Kosova dhe Serbia. Palët janë zotuar se do të zbatojnë ose respektojnë të gjitha nenet e kësaj marrëveshjeje dhe të aneksit të saj.
Radio Evropa e Lirë: Megjithatë, zyrtarë kyçë serbë, përfshirë presidentin dhe ministrin e Jashtëm, insistojnë se ata do ta zbatojnë këtë marrëveshje për aq kohë sa nuk prek vijat e tyre të kuqe, duke lënë hapësirë për mundësinë e moszbatimit të disa neneve specifike. A janë palët të detyruara që të zbatojnë plotësisht çdo nen të Marrëveshjes drejt normalizimit?
Mirosllav Lajçak: Po. Përgjigja për pyetjen tuaj të dytë është po. Nëse e lexoni marrëveshjen, nëse e lexoni aneksin, e thonë mjaft qartë se palët janë zotuar, dhe në të njëjtën kohë, ne nuk duhet ta nxjerrim qerren para kalit. Ne po fokusohemi që të nisim me çështjet që mund të kryhen nga Serbia dhe Kosova dhe cilat çështje mund të bëhen tani. Siç thashë, kjo do të ndikojë në shumë gjëra tjera.
Ne sërish po spekulojmë për diçka që nuk varet nga BE-ja, në Serbinë dhe Kosovën, ne vetëm mund të përcaktojmë se çfarë Kosova dhe Serbia duhet të bëjnë. Por, pse nuk po përqendrohemi në çështjet që janë plotësisht nën kontrollin tonë dhe në rrezen tonë të veprimit. Ne po shpërqendrojmë veten nga fokusimi në çështje që mund të kryhen dhe duhet të kryhen si çështje me prioritet. Dhe, neve nuk na duhet Këshilli i Sigurimit apo anëtaret e përhershme [të OKB-së] që kjo të zbatohet.
Radio Evropa e Lirë: Kur bëhet fjalë për çështje që janë prioritet, ku dhe kur duhet të nisin. Nëse e kuptoj mirë, për Kosovën është Asociacioni i komunave me shumicë serbe, dhe për Serbinë cili prisni që të jetë prioriteti i parë?
Mirosllav Lajçak: Në draftin e Aneksit, që ne fillimisht e paraqitëm, radhitja ishte shumë e qartë. Por, ky draft nuk është miratuar nga palët. Kjo do të jetë në agjendën e kryenegociatorëve. Ne po përgatisim propozimin tonë, pres që edhe ata të kenë propozimet e tyre, dhe për mua qasja më e mirë për të ecur përpara është që të procedojmë hap pas hapi: njëra palë bën një hap, pala tjetër një tjetër. Nuk dua të flas për këta hapa tani, pasi që nuk ka një platformë zyrtare, një dokument zyrtar dhe ne duhet të pajtohemi për këtë. Por, unë ju siguroj se ne jemi shumë të fokusuar, të vendosur dhe ne do të sigurohemi se ajo për të cilën jemi pajtuar, do të zbatohet.
Radio Evropa e Lirë: Pas takimit të së shtunës, në Kosovë ka një debat të nxehtë. A mund të na thoni për ngjashmëritë apo dallimet mes vetëmenaxhimit të komunitetit serb dhe Asociacionit të komunave me shumicë serbe në Kosovë?
Mirosllav Lajçak: Dua të jem i qartë, Neni 7 nuk përfshin zotime të reja për Kosovën. Neni 7 flet për nevojën e zbatimit të asaj për të cilën Kosova dhe Serbia veçse janë pajtuar. Kjo nënkupton marrëveshjet e viteve 2013 dhe 2015, që flasin që themelimin e një lloj asociacioni të komunave me shumicë serbe. Përndryshe, kjo do të nënkuptonte Nenin 10, që thotë se të gjitha marrëveshjet e mëparshme, plus Nenin 7, pra aranzhime shtesë, që nuk do të kishte logjikë.
Radio Evropa e Lirë: Pra, kjo nënkupton krijimin e Asociacionit të komunave me shumicë serbe në Kosovë…
Mirosllav Lajçak: Po.
Radio Evropa e Lirë: Me po të njëjtin emër, ashtu siç palët ishin marrë vesh në marrëveshjet e viteve 2013 dhe 2015?
Mirosllav Lajçak: Unë nuk insistoj tek emri. Unë insistoj në atë që iu shërben të dyja palëve. Por, kjo është shumë e rëndësishme që të gjitha marrëveshjet paraprake duhet të zbatohen plotësisht. Pra, ne nuk mund të zgjedhim marrëveshjen që na pëlqen; cilën ta zbatojmë e cilën ta injorojmë, sepse procesi serioz do të shndërrohej në tallje.
Radio Evropa e Lirë: Kur bëhet fjalë për normalizimin, normalisht se kjo është fjalë kyçe, por të dyja palët kryesisht nuk zotohen ndaj njëra-tjetrës, por ndarazi drejt BE-së. Retorika është ende e ashpër, ashtu siç ishte edhe para marrëveshjes. Si ndikojnë këto lloj situatash dhe si e shihni ju normalizimin në rrethana të tilla?
Mirosllav Lajçak: Dua të them se procesi i normalizimit udhëhiqet nga BE-ja, e jo nga partnerët. Do të ishte mirë që të ishte e kundërta. Gjithsesi, falë faktit se ne jemi angazhuar shumë në normalizim, situata në terren është stabilizuar.
Gjysma e dytë e vitit të kaluar ishte e mbushur me menaxhim të krizave. Kemi pasur gjashtë kriza. Neve na u desh që të ulnim tensionet, dhe nuk mundëm që të mendonim për normalizimin. Por, që nga dhjetori, që nga nisja e këtij viti, ne jemi plotësisht të përqendruar në një agjendë pozitive, në agjendën që shikon përpara. Prandaj, tani jam shumë i sigurt se vazhdimi i zbatimit të kësaj marrëveshjeje do të na mbajë neve në rrugën pozitive.
Ajo që është jashtëzakonisht e rëndësishme, dhe dua ta bëj këtë të qartë, është që asnjëra palë nuk duhet të ndërmarrë veprime të njëanshme që kanë kapacitet të destabilizojnë atmosferën dhe procesin e normalizimit. Vërtet, besoj se kjo marrëveshje, me një platformë të re, gjërat do të bëhen në koordinim dhe partneritet, në mënyrë që të sigurohemi që ne të ecim përpara e jo të bëjmë hapa prapa.
Radio Evropa e Lirë: Çështja e zbatimit bie në nivelin e kryenegociatorëve. A parashikoni që në të ardhmen të ketë nevojë për një takim tjetër të liderëve?
Mirosllav Lajçak: Nuk pajtohem me deklaratën tuaj. Neve na duhen të dyja nivelet dhe që liderët të pajtohen për mënyrën strategjike përpara dhe kryenegociatorët të diskutojnë për detajet e zbatimit në linjë me ato për të cilat janë pajtuar liderët.
Vitin e kaluar dhe vitet paraprake kemi pasur shumë takime të kryenegociatorëve, që çoi në kritika se procesi është reduktuar në një proces teknik, por nuk është e vërtetë. Procesi bëhet në të dyja nivelet. Prandaj, është e logjikshme që tani të diskutojmë për zbatimin e asaj që jemi pajtuar në Bruksel më 27 shkurt dhe në Ohër më 18 mars, kjo kërkon dy negociatorët dhe eksperiencë për të diskutuar për këtë.
Por, kurdo që ka nevojë për takim të nivelit të lartë, takimi do të mbahet me presidentin dhe kryeministrin dhe ata kanë treguar se janë të gatshëm të takohen dhe diskutojnë për gjërat në të ardhmen. Le t’i lëmë liderët të diskutojnë për çështjet e mëdha politike dhe kryenegociatorët për çështje praktike.
Radio Evropa e Lirë: Edhe një pyetje për afatet. Kemi dëgjuar se nuk ka afate specifike kohore, por që në ditët dhe muajt e ardhshëm ne mund të dëgjojmë nga BE-ja dhe partnerët e saj se duan që palët të zbatojnë çështje [nga marrëveshja] deri në fund të vitit sepse vitin e ardhshëm do të ketë zgjedhje dhe çështje të tjera të rëndësishme. A prisni që të ndodhin gjëra këtë vit dhe çfarë prisni që të zbatohet këtë vit?
Mirosllav Lajçak: Sërish, ne kishim planifikuar shumë afate konkrete kohore në dokumentin fillestar. Tani, ne nuk duam që palëve t’iu imponojmë afate. Ne duhet të pajtohemi për këtë kur të takohemi. Por, ky nuk është sekret.
E kemi thënë shumë herë se ne duam ta përfundojmë këtë proces gjatë mandatit aktual të udhëheqjes së BE-së, të Komisionit Evropian, por edhe të administratës amerikane. Do të ketë një realitet të ri politik vitin e ardhshëm. Ka zgjedhje në Evropë, në SHBA, do të ketë më pak vëmendje, më pak përkushtim. Ne besojmë se kemi kohë të mjaftueshme që ta përmbyllim këtë proces në mënyrë të suksesshme dhe të zbatojmë nenet e kësaj marrëveshjeje. Por, e gjithë kjo varet nga përkushtimi i palëve.
