Në shumë media serbe, ka një ndjenjë masive anti-BE dhe pro-ruse. Vlerësimi i OJQ-së serbe CRTA tregon: Për ironi të fatit, kompanitë perëndimore i financojnë këto media përmes reklamave – duke përfshirë shumë gjermane.Nga Pascal Siggelkow, redaktorë të gjetësit të fakteve të ARD, shkruajnë mediat gjermane.
“Rusia u detyrua të hynte në luftë”, në Ukrainë ishte kryer “spastrim etnik” dhe gjithsesi Perëndimi e kishte nisur luftën në Ukrainë. Jo më pak pas kësaj qëndron presidenti serb Aleksandër Vuçiç, i cili ka sjellë kryesisht peizazhin mediatik në vend nën kontrollin e tij.
Çfarë është shpërthyese në të: Sipas organizatës joqeveritare serbe CRTA, shumë nga mediat serbe financohen në një masë të madhe nga të ardhurat nga reklamat nga kompanitë perëndimore. Nga vlerësimi i reklamave në televizionet kombëtare dhe gazetat ditore në vitin e kaluar del në përfundimin se rreth 63 për qind e tyre kanë ardhur nga kompanitë në BE, SHBA apo Zvicër. “Pa paratë e kompanive perëndimore, makina propagandistike serbe nuk do të ishte e mundur”, thotë Rasa Nedeljkov, drejtor programi në CRTA.
Kompanitë gjermane janë gjithashtu të përfshira në masë të madhe dhe, sipas Nedeljkov, janë ndër “aktorët më të rëndësishëm në tregun serb të reklamave”: ato përbëjnë pothuajse dhjetë për qind të reklamave të vlerësuara. Për krahasim: sipas CRTA, kompanitë serbe private dhe shtetërore përbëjnë së bashku 36 për qind, ruse vetëm 0.1 për qind.
Më shumë se dhjetë kompani gjermane vendosën reklama me vlerë më shumë se një milion euro në mediat serbe vitin e kaluar. LIDL ka shpenzuar më së shumti para, me grupin që ka vendosur reklama me vlerë 54 milionë euro. Më pas vjen Beiersdorf me 10.3 milionë euro, Glovo – që i përket Delivery Hero – me pesë milionë euro dhe Berlin Chemie AG me 3.7 milionë euro. Gjithashtu dm, Dr. Theiss, Bayer dhe METRO secila vendosën reklama me vlerë më shumë se një milion euro. Reklamat u vendosën secila në media të ndryshme.
“Sipas analizave tona, më shumë se gjysma e shpenzimeve të LIDL shkuan për kanalet televizive TV Pink dhe TV Happy, të cilat të dyja janë të njohura për propagandën e tyre pro-ruse të luftës dhe raportimet e tyre joprofesionale dhe joetike”, thotë Nedeljkov. Sipas Nielsen Television Audience Measurement, TV Pink është kanali televiziv komercial më i ndjekur në Serbi. Sipas vlerësimit të KRRT-së, të gjitha kompanitë e tjera gjermane kanë vendosur reklama edhe në TV Pink.
TV Pink, krahas TV Happy, konsiderohet si një nga mediat më ekstreme në vend. Këtu, për shembull, në lidhje me luftën në Ukrainë, janë kryesisht narrativat ruse ato që po shpërndahen. Për shembull, pranohet dezinformimi rus për gjoja “denazifikimin” , ose krimet e luftës që pretendohet se janë kryer nga ushtarët rusë në Buça, paraqiten si manipulim. Për më tepër, NATO fajësohet për luftën. Dezinformimi rreth biolab- ve gjithashtu luan një rol vazhdimisht.
Përveç kësaj, media jep një imazh të keq për BE-në. Ndër të tjera pretendohet se në BE nuk ka liri të shprehjes. Një tjetër postim thoshte se i vetmi “zë i arsyes” në BE ishte kryeministri hungarez Viktor Orban. Shtetet e Bashkuara gjithashtu denigrohen rregullisht. Pas tërmeteve shkatërruese në Turqi dhe Siri, SHBA-të madje u fajësuan për shkaktimin e katastrofës.
Media të tjera me shtrirje të lartë në Serbi po përhapin gjithashtu pikëpamje të ngjashme – si kanalet televizive TV Prva dhe B92 TV, ose gazetat Informer dhe Vecernje novosti. Edhe këtu disa kompani gjermane kanë vendosur reklama me vlerë mbi një milion euro. “Të gjitha mediat me shtrirje të lartë, qofshin ato TV, online apo të shkruara, janë në linjë,” thotë Thomas Brey, menaxher prej kohësh i zyrës rajonale të zyrave të agjencisë së lajmeve dpa në Evropën Juglindore. “Ka vetëm gradime.”
Thomas Hacker, anëtar i Bundestagut për FDP, u bën thirrje kompanive gjermane që të analizojnë më mirë se ku reklamojnë. “Edhe si kompani, unë duhet të shikoj situatën botërore në të cilën ndodhemi. Dhe ju duhet të pyesni veten: Çfarë lloj propagande jam duke financuar me shpenzimet e mia?” Për shkak se Serbia është dukshëm më e vogël se Gjermania, për shembull, madhësia e shumave është aq e lartë sa bën ndryshim. “Kjo është arsyeja pse kompanitë gjermane duhet të sigurohen që të vendosin reklama në media që mishërojnë edhe vlerat evropiane.”
Ai supozon se kompanitë nuk kanë marrë një vendim të vetëdijshëm për të mbështetur mediat me përmbajtje të tillë, por se janë shumë më të shqetësuara për shtrirjen e tyre. “Megjithatë, bizneset kanë përgjegjësi në zgjedhjen e vendit ku do të vendosin reklamat e tyre.”
Anëtari i të Gjelbërve i Bundestagut Boris Mijatovic e konsideron sjelljen e kompanive gjermane të përfshira “të dyshimta” – veçanërisht në funksion të luftës agresioni ruse në Ukrainë. “Nuk është në interes të politikës evropiane perëndimore të mbështesë narrativat ruse me më shumë se 20 milionë euro”. Ai do të donte që publiku të fokusohej më shumë në këto praktika biznesi.
Nedeljkov ka dyshimet e tij për injorancën e kompanive: “Këto kompani kanë zyrat dhe punonjësit e tyre lokale, agjencitë lokale të reklamave dhe blerjes së mediave – për një kohë të gjatë “reputacioni profesional” i këtyre mediave ka qenë i dukshëm nëse jetoni në Serbi dhe bëni biznes, apo edhe disa kalojnë kohë këtu”. Prandaj ai dyshon se është për shkak të shtrirjes së këtyre mediave që i bën ato tërheqëse për reklamim nga pikëpamja e kompanisë.
Aleksandra Tomanic, Drejtoreshë Menaxhuese e Fondit Evropian për Ballkanin, sheh gjithashtu kompanitë gjermane si përgjegjëse. Sidomos në kontekstin e vitit të kaluar dhe me synimin se sa sakrifica ka bërë ekonomia gjermane, politika gjermane dhe popullsia në Gjermani për t’u pozicionuar qartë moralisht, kjo nuk është aspak e mundur. Nëse kompanitë do të reklamonin në transmetuesit rusë RT ose Sputnik, për shembull, do të kishte zemërim të madh. Megjithatë, mediat serbe janë të paktën po aq të këqija dhe legjitimohen dhe financohen nga reklamat e kompanive perëndimore.
“Fitimet e korporatave nuk mund të jenë një justifikim për gjithçka”, thotë Tomanic.
“Ekziston gjithashtu një përgjegjësi morale dhe sociale. Dhe nuk mund të flitet për një ekonomi të tregut të lirë në Serbi nëse shikoni kushtet kornizë dhe ndikimin politik. Fatkeqësisht, Serbia thjesht nuk është më një demokraci për momentin.”
Të pyetur nga faktmbledhësi i ARD-së , ata nuk kanë dashur të tregojnë se sa para kanë shpenzuar kompanitë vitin e kaluar për reklama në mediat serbe . Një zëdhënës për LIDL Serbia tha se vendimi se ku të vendosen reklamat do të merret “bazuar në metrikat e marketingut si shtrirja, në mënyrë që të arrijmë më së miri klientët tanë dhe klientët e mundshëm”.
Më tej thuhet: “Vendimet për masat specifike të marketingut merren në nivel kombëtar në vendet LIDL dhe përdorin strukturat ekzistuese të medias në rrethana specifike të vendit. Ato nuk pasqyrojnë qëndrimin politik të kompanisë.”
Një zëdhënës i METRO Serbia tha se kompania punon me një sërë mediash si pjesë e aktiviteteve të saj promovuese në mënyrë që të arrijë grupet e saj të synuara në mënyrën më efektive. Por ndiqen vetëm qëllime komerciale dhe ne kurrë nuk përfshihemi në çështje politike”. Kur u pyet nga gjetësi i fakteve ARD , Glovo u përgjigj se kompania do të siguronte “që reklamimi ynë të mos shfaqet së bashku me përmbajtje të papërshtatshme ose të paligjshme”. Për më tepër, buxheti i mediave për televizionin në Serbi vitin e kaluar ishte “shumë më i ulët” sesa vlerësimi i përmendur.
Me kërkesë të faktmbledhësit të ARD-së, Dm Serbia ka shkruar se kompania po punon me TV Pink sepse stacioni është “stacioni me mbulimin më të gjerë në Serbi”. Kriteret kryesore për përzgjedhjen e mediave nga dm janë “grupet e synuara, shtrirja dhe plani i programit”. Dm Serbia sheh vetëm një qëndrim të theksuar prorus dhe antiperëndimor nga ana e një televizioni serb, “me të cilin ne gjithashtu nuk punojmë”.
Një zëdhënës i Beiersdorf tha se kompania në përgjithësi reklamon në kanalet “në të cilat ne arrijmë shtrirjen më të madhe dhe arrijmë konsumatorët tanë në mënyrë efikase”. Në Serbi, kjo përfshin edhe kanalin TV Pink. Bayer njoftoi se do të hetojë këtë çështje. Kompanitë Dr. Theiss dhe Berlin Chemie AG nuk e komentuan këtë.
Përveç kompanive, ekspertët e shohin veçanërisht BE-në si një detyrim. Sepse mbyllin sytë para faktit se presidenti Vuçiq i ka vënë mediat pothuajse tërësisht nën kontrollin e tij. “Shumë nga mediat serbe janë si një zëdhënës i zgjatur për Vuçiqin”, thotë Brey. “Opozita nuk diskutohet”. Kjo përkon me një analizë tjetër të KRRT-së, sipas së cilës vetëm në vitin 2022 kishte 258 transmetime të drejtpërdrejta të fjalimeve të Vuçiqit në TV Pink, tre të katërtat e kohës së lajmeve i ishin rezervuar Vuçiqit.
Tomanic e sheh gjithashtu mosveprimin e BE-së si problemin më të madh. “Dihet mirë se demokracia dhe liria e mediave janë gërryer në Serbi. Ky është një skandal për të cilin nuk flitet sa duhet në BE dhe aq më pak po veprohet.” Sipas Ministrisë serbe për Integrime Evropiane , 43 për qind e serbëve kanë mbështetur anëtarësimin e mundshëm në BE në dhjetor 2022 – më pak se që nga qershori 2016. Dhe kjo përkundër faktit se BE-ja është një partner i rëndësishëm tregtar dhe një donator i madh për Serbinë. Në nëntor 2009, 73 për qind e të pyeturve ishin ende në favor të anëtarësimit në BE.
Me synimin e negociatave për një marrëveshje në konfliktin e Kosovës , BE-ja heziton të kritikojë qartë Vuçiqin, të kritikojë ekspertët. Mangësitë janë të dukshme, thotë Brey. “Gjyqësia është sjellë në linjë, nuk ka një institucion të vetëm shtetëror të pavarur. Mediat janë të centralizuara dhe të censuruara, ekonomia dominohet nga shteti dhe nga oligarkët privatë që janë afër shtetit.
